وقتی صحبت از انواع ترانزیت کالا به میان می‌آید تنها سیستم حمل و نقل بین شهری و افراد مطرح نیستند و دامنه ترانزیت کالا بسیار گسترده‌تر از این مباحث است. از آنجایی که این امر اثر ویژه‌ای در اقتصاد هر کشور و روابط تجاری بین کشورها دارد، از گذشته تاکنون مورد توجه دولت‌ها قرار داشته است و به شکل‌های گوناگونی رواج پیدا کرده است.
به طور کلی می‌توان گفت حمل و نقل و ترانزیت کالا عبارتند از جابجایی کالاهای گمرک نشده از گمرکی به گمرک دیگر تحت نظارت قوانین گمرکی. ترانزیت کالا یکی از بهترین و مقرون به صرفه‌ترین راه‌های حمل و نقل کالا بین کشورهای مختلف است خصوصاً برای کشورهایی که اغلب نیازهای داخلی مردم خود را نمی‌توانند تامین کنند. در اصل می‌توانیم ترانزیت کالا را یک فعالیت بین‌المللی در حوزه حمل و نقل بدانیم. قوانین و مقررات مربوط به حمل و نقل و ترانزیت کالا در هر کشوری متفاوت و مخصوص همان کشور هستند. در واقع ترانزیت کالا یک فعالیت بین‌المللی در حوزه حمل و نقل است و قوانین و مقررات مربوط به حمل و نقل و ترانزیت کالا برای هر کشوری متفاوت و مخصوص خود آن کشور هستند. اما تمامی این قوانین و مقررات براساس قوانین بین‌المللی در هر کشور ایجاد شده‌اند. کشوری که بتواند از حمل و نقل و ترانزیت کالا برای تامین منافع خود استفاده نماید، می‌تواند درآمد و سودآوری زیادی کسب کند و نیازهای داخلی مردم خود را تامین و نیز کالاهای خود را به سایر کشورها صادر نماید.
به صورت کلی ترانزیت کالا به دو دسته ترانزیت داخلی و خارجی تقسیم می‌شود که در این مقاله هر دو نوع ترانزیت را بررسی خواهیم کرد و اطلاعات کلی در مورد ترانزیت کالا در اختیار شما قرار خواهیم داد.
ترانزیت چیست و اهمیت آن
در دنیای امروز، هر کشور از شهرهای مختلفی تشکیل شده و در هر قاره نیز کشورهای مختلفی وجود دارد که هر کدام به موادی نیاز دارند که نمی‌توانند آنها را تولید کنند و باید آنها را از سایر کشورها دریافت و وارد نمایند. سیستم حمل و نقل و ترانزیت خارجی کالا نیز به همین دلیل ایجاد شده است، در واقع ترانزیت به حمل انواع کالاها و اشخاص در مسافت‌های مختلف به کمک ابزارهای حمل و نقل گفته می‌شود. لغت ترانزیت از زبان فرانسوی گرفته شده است و به معنی عبور دادن کالا از شهر به شهر یا از کشوری به کشور دیگر است. با توجه به ریشه این کلمه امروزه هم بیشتر از اصطلاح ترانزیت برای حمل و ارسال کالا استفاده می‌شود.
اهمیت ترانزیت
از سالیان گذشته تا به امروز حمل و نقل بین کشورهای مختلف رواج داشته است، اما در عصر حاضر به دلیل صنعتی شدن کشورها، روابط تجاری بین آنها نیز گسترش پیدا کرده است و نیاز به صادرات و واردات بیشتر از گذشته شده است. اغلب کشورها محصولات تولیدی خود اعم از تولیدات صنایع مختلف مانند محصولات نفتی را صادر و در قبال آن مواد مورد نیاز کشور خود را وارد می‌کنند. به همین دلیل گفته می‌شود که انواع ترانزیت در اقتصاد هر کشور و در زندگی مردم کشورها نقش مهمی را ایفا می‌کند.
در واقع ترانزیت کالا فارغ از نوع اشکال آن، راهی است که می‌توان از طریق آن روابط تجاری با کشورهای دیگر را گسترش داد. این کار علاوه بر ارز آوری، سبب ایجاد اشتغال بیشتر نیز می‌شود. هر کشور قوانین خاص خود را برای تردد خارجی دارد و برای اینکه کالا سالم به مقصد برسد باید این قوانین که شامل مجوزهای لازم کشور فرستنده و دریافت کننده هستند، رعایت شوند. پس از آن با توجه به سرعت مورد نظر برای ارسال کالا، هزینه یا امنیت، یکی از روش‌های بررسی شده برای ترانزیت خارجی کالا استفاده می‌شود.
ترانزیت داخلی کالا چیست؟
اگر حمل و نقل و ترانزیت کالا بین دو گمرک کشور مختلف انجام گیرد، به آن ترانزیت خارجی گفته می‌شود. اما اگر حمل و نقل و ترانزیت کالا بین دو گمرک در یک کشور صورت پذیرد، به آن ترانزیت داخلی گفته می‌شود. این نوع از ترانزیت عموماً جنبه تشریفاتی دارد. برای مثال اگر کالا از گمرک شهید رجایی به گمرک استان اصفهان در ایران منتقل شود، ترانزیت داخلی کالا انجام شده است. در این نوع از ترانزیت کالاهایی که قرار است جابجا شوند ابتدا در مبدا بررسی می‌شوند. در اصل مبدا وظیفه دارد تمامی کالاها را به صورت دقیق بررسی و اگر کالایی برخلاف قوانین، به موارد بارگیری شده اضافه شده بود، آن را به عنوان قاچاق اعلام و از کالاها خارج نماید.
نمونه رایج ترانزیت داخلی در ایران به این صورت است که بسیاری از تولیدکنندگان و بازرگانان مواد اولیه، خط تولید و کالاهای تجاری خود را از چین وارد می‌کنند. این شرکت‌ها پس از وارد شدن کانتینر به گمرک شهید رجایی، درخواست ترانزیت داخلی کانتینر به گمرک دیگری مانند گمرک یزد را ارائه می‌دهند تا در آنجا امور گمرکی کالای خود را انجام دهند. بررسی بار بر عهده‌ی گمرک مبدا یعنی گمرک شهید رجایی است. توجه داشته باشید که در مورد ترانزیت داخلی کالا، تمامی کالاها باید در زمان مشخص شده به مقصد برسند، اگر این اتفاق رخ ندهد یعنی زمانی که بار به مقصد می‌رسد با تاخیر باشد، تمامی بار به عنوان بار قاچاق محسوب می‌شود اما اگر در جاده اتفاق پیش‌بینی نشده‌ای مانند تصادف رخ دهد، در این صورت نیروی انتظامی برگه جریمه‌ای به راننده می‌دهد که با آن برگه به راننده ۵ روز فرصت داده می‌شود تا کالاها را به مقصد مورد نظر برساند و اگر راننده در این مدت کالا را به مقصد رساند، کالاها مشمول کالای قاچاق نمی‌شوند.
مدارک لازم برای ترانزیت داخلی کالا
ترانزیت داخلی کالا و ترانزیت خارجی کالا از جمله فعالیت‌هایی هستند که برای انجام آنها به یکسری از مدارک نیاز دارید. مدارک لازم برای ترانزیت داخلی کالا در کشور ایران عبارتند از:
بارنامه
فاکتور فروش کالا
لیست عدل بندی
ترخیصیه
پروانه بهره برداری شرکت تولیدکننده کالا
قبض انبار گمرک
گواهی مبدأ
گواهی ثبت سفارش معتبر
بیمه نامه
توجه داشته باشید که برای حمل و نقل و ترانزیت کالا، در بارنامه حتماً نام شرکت حمل و نقل و ترانزیت‌کننده مورد نظر شما درج شده و این شرکت مجوز ترانزیت داخلی کالا را نیز داشته باشد. پس از جمع آوری تمامی اسناد و مدارک و اظهارنامه، توسط گمرک تمامی کالاها به صورت دقیق بررسی و ارزیابی می‌شود تا از تطابق کامل آنها با مدارک اطمینان حاصل شود. به عبارت دیگر کالاها باید بدون هیچ نوع دخل و تصرفی به مقصد ارسال گردند و تمامی کالاها باید مطابق با اطلاعات درج شده در بارنامه باشند.
ترانزیت خارجی کالا
همانطور که در ابتدای مقاله اشاره کردیم ترانزیت به صورت کلی به معنی جابجایی کالا بین گمرک‌های مختلف است. حال اگر ترانزیت کالا بین کشورهای مختلف انجام شود به آن ترانزیت خارجی می‌گویند. در واقع این ترانزیت به این صورت است که کالا از مبدا حرکت می‌کند و بعد از طی کردن تقریبا سه کشور به کشور مقصد می‌رسد. ترانزیت خارجی کالاها باید طبق زمان مشخص شده از مرزهای گمرک وارد کشورهای مورد نظر شوند و بعد طبق زمان مشخص شده از مرزهای گمرکی همان کشورها خارج شوند. در واقع کالاها تنها زمان معینی می‌توانند در هر کشور قرار داشته باشند. نکته مهم در مورد ترانزیت خارجی داشتن گذرنامه است. علاوه بر این رانندگان ترانزیت خارجی کالا باید از گذرنامه استعلام گرفته و دفترچه خروج را داشته باشند تا بتوانند در کشورهای مختلف رانندگی کنند.
اداره نیروی انتظامی نیز وظیفه دارد برای این دسته از رانندگان گواهینامه و پلاک خودروی ترانزیتی صادر نماید. توجه داشته باشید که اگر در ترانزیت خارجی کالا، محموله مورد نظر شامل مواد شیمیایی باشد باید برای دریافت مجوزهای مربوطه به مراجع ذیربط مراجعه کنید و سپس برای ترانزیت خارجی کارهای خود اقدام نمایید.
مدارک لازم برای ترانزیت خارجی
مدارکی که برای ترانزیت خارجی کالا مورد نیاز است کمی با ترازیت داخلی کالا متفاوت است. مدارک مورد نیاز برای ترانزیت خارجی کالا عبارتند از:
فاکتور خرید کالا
بارنامه کالا
لیست عدل بندی
معرفی نامه
ضمانت نامه یا تعهد قانونی
وکالت نامه
تصویر کارت بازرگانی
مجوز عبور جهت ورود کالاهای ترانزیت
مجوز بانک
راهنمای CHR جاده‌ای و گذرنامه
ترانزیت بین‌المللی کالا
ترانزیت بین‌المللی کالا همان ترانزیت خارجی کالا است که در آن جابجایی کالا بین مرزهای دو یا چند کشور انجام می‌شود. به عنوان مثال ارسال کالا از کانادا به ایران و نیز برعکس و یا ارسال کالا از ایران به ترکیه یا برعکس نمونه‌هایی از ترانزیت بین‌المللی کالا هستند. برای ترانزیت کالا از ایران به کانادا چند کشور واسطه در این بین وجود دارد اما برای ترانزیت بین‌المللی کالا از ایران به ترکیه تنها یک کشور درگیر جابجایی کالا می‌شود و کشورهای واسطه‌ای در این حوزه وجود ندارند چرا که ایران و ترکیه دارای مرز زمینی با یکدیگر هستند.
بنابراین به صورت کلی کلیه محموله‌هایی که از طریق مسیرهای مختلف گمرکی از کشور مبدا خارج شده و به گمرک کشور مقصد می‌رسند، ترانزیت خارجی کالا نام دارند. در ترانزیت بین‌المللی کالا در صورت طولانی بودن راه مبدا و مقصد، کشورهای دیگر به عنوان کشورهای واسطه با بهره‌مندی از قوانین و مقررات بین‌المللی و نیز قوانین کشور خود، کالاهای مورد نظر را از خاک کشور خود عبور می‌دهند.
روش‌های ترانزیت کالا
به صورت کلی برای ترانزیت کالا از مبدا به مقصد ۴ روش وجود دارد که در ادامه تمامی این چهار روش را بررسی خواهیم کرد. این روش‌ها عبارتند از ترانزیت دریایی، ترانزیت هوایی، ترانزیت ریلی و ترانزیت زمینی کالا.
ترانزیت هوایی
یکی از رایج‌ترین روش‌های ترانزیت کالا در کشورهای مختلف خصوصاً برای ترانزیت اقلامی که فاسد شدنی هستند، ترانزیت هوایی می‌باشد. این نوع از ترانزیت کالا از طریق هواپیماهای باربری انجام می‌شود. ترانزیت هوایی کالا هم برای ترانزیت داخلی و هم ترانزیت خارجی کاربرد دارد، اما بیشتر از این روش برای ترانزیت خارجی کالا خصوصاً مواد دارویی استفاده می‌شود.
بخش عمده‌ای از کالاهایی که از طریق ترانزیت بین‌المللی کالا و از طریق هوایی جابجا می‌شوند، مواد خوراکی و کشاورزی هستند. دلیل این امر آن است که برای حفظ کیفیت و جلوگیری از فساد مواد ذکر شده باید آنها را در سریع‌ترین زمان ممکن از مبدا به مقصد ارسال کرد. بنابراین مزیت ترانزیت هوایی و سرعت بالای انتقال و حمل و نقل کالا سبب می‌شود تا این دسته از کالاها از طریق ترانزیت هوایی منتقل شوند.
ترانزیت جاده‌ای
یکی از روش‌هایی که به صورت عمده توسط کشورهای مختلف برای ترانزیت کالا استفاده می‌شود، ترانزیت جاده‌ای است که به آن ترانزیت زمینی نیز می‌گویند. سالانه بیش از ۶۰۰ میلیون تن کالا از طریق ترانزیت جاده‌ای در داخل کشور یا بین کشورهای مختلف جابجا می‌شود. بنابراین می‌توان گفت ترانزیت جاده‌ای یکی از منعطف‌ترین و رایج‌ترین روش‌ها برای ترانزیت کالا است. این روش مزیت‌های دیگری دارد که در ادامه مقاله این موارد را نیز بررسی خواهیم کرد.
مزیت‌های ترانزیت جاده‌ای کالا عبارتند از:
ترانزیت جاده‌ای کالاها نیازی به سرمایه‌گذاری کلان ندارد و شما خیلی راحت می‌توانید با هزینه اندک برای ترانزیت جاده‌ای کالا اقدام کنید.
تردد کامیون و تریلی‌های حمل کننده‌ی بار در تمامی مناطق کشور امکان‌پذیر است.
ترانزیت جاده‌ای برای کالاهایی که شرایط نگهداری خاصی ندارند مانند مواد غیر خوراکی روش مناسب‌تری نسبت به سایر روش‌های حمل و نقل است.
زمان حرکت کامیون یا تریلی و بارگیری کالا براساس شرایط فرستنده کالا تعیین می‌شود و انعطاف خوبی در این حوزه وجود دارد.
درست است که سرعت انتقال در تردد جاده‌ای کمتر از ترانزیت هوایی کالا است، اما ترانزیت جاده‌ای نسبت به ترانزیت دریایی و ریلی سرعت بیشتری دارد.
ترانزیت ریلی
ترانزیت ریلی کالا نسبت به سایر روش‌های حمل و نقل از ایمنی و امنیت بیشتری برخوردار است. در این روش کالا از طریق خطوط ریلی و قطارهای باربری از مبدا به مقصد ارسال می‌شود. اگر می‌خواهید برای ترانزیت بین‌المللی کالا از روش ترانزیت ریلی استفاده کنید، باید ابتدا بررسی کنید که آیا زیرساخت‌های حمل و نقل ریلی بین دو کشور مبدا و مقصد و نیز کشورهای واسطه وجود دارد یا خیر. این روش در کنار امنیت و ایمنی بالا معایبی نیز دارد که از جمله معایب آن می‌توان به عدم امکان تحویل اجناس به صورت درب به درب و نبودن انعطاف زمانی اشاره کرد.
ترانزیت دریایی
در ترانزیت دریایی حمل و نقل کالا به کمک کشتی‌ها انجام می‌شود. این روش بهترین روش برای جابجایی کالاهای سنگین و حجیم از مبدا به مقصد است. توجه داشته باشید که ترانزیت دریایی تنها در کشورهایی انجام می‌شود که دارای بنادر مرزی باشند. در نتیجه در کشور ما به خاطر بودن بنادر مختلف، ترانزیت دریایی نسبت به ترانزیت ریلی رونق بیشتری دارد و اغلب کالاهای حجیم از طریق ترانزیت دریایی به کشور وارد و یا از کشور صادر می‌شوند.
سخن پایانی
همانطور که در مقاله بررسی کردیم حمل و نقل و ترانزیت کالا به صورت کلی به دو دسته ترانزیت داخلی و ترانزیت خارجی یا بین‌المللی دسته‌بندی می‌شود که بسته به مرزهای بین کشورها و همچنین نوع محموله ترانزیت بین‌المللی می‌تواند به صورت‌های مختلفی انجام شود. هر کدام از این روش‌ها مزایا و معایب خاص خود را دارند و شما به عنوان تاجر و بازرگان باید با توجه به شرایط موجود بهترین روش را برای ترانزیت بین‌المللی کالای خود انتخاب کنید و مدارک مورد نیاز برای ترانزیت کالا را نیز در ابتدا جمع آوری کنید تا در حین حمل و نقل کالا دچار مشکل نشوید.
سوالات متداول
چند روش برای ترانزیت کالا وجود دارد؟
ترانزیت هوایی
ترانزیت جاده ای
ترانزیت ریلی
ترانزیت دریایی
مدارک لازم برای ترانزیت خارجی کالا چه مدارکی هستند؟
فاکتور خرید کالا
لیست عدل‌بندی
معرفی نامه
تعهد قانونی
وکالت نامه
تصویر کارت بازرگانی
مجوز عبور جهت ورود کالاهای ترانزیت
راهنمای CHR جاده‌ای و گذرنامه