حمل و نقل دریایی کالا از گذشته تا به امروز رواج زیادی داشته است، حمل‌ونقل با کشتی یکی از اصلی‌ترین راه‌های حمل‌ونقل کالا است. این روش حمل‌ونقل در حال حاضر هم جایگاه مهمی در حمل کالاهای مختلف در دنیا دارد. دلیل استقبال تاجران از این روش حمل‌ونقل این است که کشتی‌ها می‌توانند طیف گسترده‌ای از کالاها با خصوصیات و وزن و اندازه‌ی متفاوت را حمل کنند بدون اینکه برای کالاها مشکلی در حین حمل و نقل ایجاد شود، علاوه بر این بسیاری از محدودیت‌های حمل کالا توسط هواپیما و کامیون در حمل و نقل دریایی کالاها وجود ندارند. بنابراین ساز و کاری برای این تبادلات رایج مشخص شده است که قراردادهای حمل‌ونقل، یکی از آن‌ها هستند.
قرارداد حمل و نقل دریایی، قراردادی است که بین دو طرف خرید و فروش در حمل‌نقل کالاها از طریق دریا منعقد میشود. براساس قرارداد حمل و نقل دریایی، یک طرف متعهد میشود کالاهای ذکر شده در سند قرارداد را از نقطه‌ای به نقطه‌ی دیگر منتقل کند بدون اینکه کالاها دچار مشکل شوند. قرارداد دریایی معمولاً در چند نسخه تنظیم میشود و این نسخه‌ها بین دو طرف قرارداد توزیع می‌شوند. اگر می‌خواهید اطلاعات خود در ارتباط با خصوص شیوه‌ی تنظیم قرارداد و نکات مربوط به قرارداد حمل و نقل دریایی افزایش دهید، در ادامه این مطلب همراه ما باشید.
قرارداد حمل و نقل دریایی چیست؟
قرارداد حمل و نقل دریایی، توافقی است که بین فرستنده کالا (صاحب کالا) و حمل‌کننده (کشتی‌دار) منعقد میشود تا کالاها از طریق دریا از یک بندر به بندر دیگر حمل شوند. این قرارداد تعهدات، مسئولیت‌ها و حقوق طرفین را مشخص میکند و به عنوان یک سند قانونی معتبر در طول حمل و نقل و در صورت بروز هرگونه اختلاف، مورد استناد قرار می‌گیرد.
انواع قرارداد حمل و نقل دریایی
قراردادهای حمل و نقل دریایی به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند که بسته به نوع حمل و نقل و شرایط خاص می‌تواند متفاوت باشد. برخی از مهم‌ترین انواع این قراردادها عبارتند از:
1. قرارداد چارتر (Charter Party)
قرارداد چارتر به حالتی اشاره دارد که یک کشتی یا بخشی از آن برای حمل کالا توسط فرستنده یا مستأجر کرایه میشود. این قراردادها به چند دسته تقسیم می‌شوند:
- چارتر زمانی (Time Charter): در این نوع، کشتی برای یک مدت زمان مشخص کرایه میشود و مسئولیت عملیات کشتی و هزینه‌های عملیاتی با مستأجر است.
- چارتر سفری (Voyage Charter): در این نوع، کشتی برای یک سفر مشخص کرایه میشود و مالک کشتی مسئولیت تمامی هزینه‌ها و عملیات را بر عهده دارد.
- چارتر بر اساس قرارداد (Contract Charter): در این نوع، توافق بین طرفین براساس یک سری شرایط و مشخصات خاص صورت می‌گیرد که ممکن است شامل چندین سفر یا عملیات مختلف باشد.
2. قرارداد بارنامه (Bill of Lading)
بارنامه یک سند مهم در حمل و نقل دریایی است که به عنوان رسید کالا و همچنین به عنوان قرارداد حمل عمل میکند. بارنامه‌ها نیز به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند:
- بارنامه تمیز (Clean Bill of Lading): این نوع بارنامه نشان میدهد که کالاها بدون آسیب یا نقصی تحویل داده شده‌اند.
- بارنامه کثیف (Dirty Bill of Lading): این نوع بارنامه نشان میدهد که کالاها با نقص یا آسیب تحویل داده شده‌اند.
- بارنامه مستقیم (Direct Bill of Lading): این نوع بارنامه برای حمل کالاها به طور مستقیم از مبدأ به مقصد بدون توقف استفاده میشود.
- بارنامه چند وجهی (Multimodal Bill of Lading): این نوع بارنامه برای حمل کالاها از طریق چندین وسیله حمل و نقل مختلف (دریایی، زمینی، هوایی) استفاده میشود.
3. قرارداد حمل و نقل کانتینری (Container Shipping Agreement)
این نوع قرارداد برای حمل کالاها در کانتینرها استفاده میشود. حمل و نقل کانتینری به دلیل امنیت و کارایی بالاتر بسیار محبوب است. این قرارداد می‌تواند به صورت چارتر زمانی یا چارتر سفری باشد.
4. قرارداد حمل فله (Bulk Shipping Agreement)
این قرارداد برای حمل کالاهای فله مانند غلات، زغال سنگ، نفت و محصولات معدنی استفاده میشود. قراردادهای حمل فله معمولاً به صورت چارتر سفری منعقد می‌شوند.
مزایای قرارداد حمل و نقل دریایی
- هزینه کمتر: حمل و نقل دریایی معمولاً هزینه کمتری نسبت به حمل و نقل هوایی دارد.
- حجم بالا: قابلیت حمل حجم بالای کالا در یک سفر.
- امنیت: قراردادهای حمل و نقل دریایی با پوشش بیمه‌ای مناسب امنیت بالایی برای کالاها فراهم می‌کنند.
- انعطاف‌پذیری: انواع مختلف قراردادها امکان انعطاف‌پذیری در شرایط و نیازهای مختلف را فراهم می‌کنند.
چالش‌ها و مخاطرات
- زمان: حمل و نقل دریایی معمولاً زمان بیشتری نسبت به سایر روش‌های حمل نیاز دارد.
- آب و هوا: شرایط آب و هوایی می‌تواند تأثیر زیادی بر حمل و نقل دریایی داشته باشد.
- ریسک‌های قانونی و بیمه‌ای: نیاز به مدیریت دقیق ریسک‌های قانونی و بیمه‌ای برای جلوگیری از خسارات احتمالی.
این اطلاعات به درک بهتر انواع قراردادهای حمل و نقل دریایی و کاربردهای آن‌ها کمک میکند و می‌تواند به فرستندگان و حمل‌کنندگان کالا در تصمیم‌گیری‌های بهتر کمک کند.
دلایل انعقاد قرارداد حمل و نقل دریایی چیست؟
به صورت کلی مشکلات احتمالی بر سر راه حمل‌ونقل دریایی، دلیل انعقاد قرارداد حمل و نقل دریایی است. ممکن است کالاها در حین جابه‌جایی دچار شکستگی یا خرابی شوند. علاوه بر این مورد برخی ا کالاها زمان مصرف مشخصی دارند و اگر مدت بیشتری در کشتی بمانند، فاسد می‌شوند. همچنین امکان مفقود شدن و سرقت کالاها نیز در حمل و نقل دریایی کالاها وجود دارد. در برخی موارد هم ممکن است کالاها به اشتباه به بندر دیگری فرستاده شوند یا اینکه دیرتر از زمان مورد نظر تحویل‌گیرنده، به مقصد برسند. تمام این موارد، علل‌هایی هستند که منجر می‌شوند تا طرفین حمل‌ونقل برای اطمینان حاصل کردن از سلامت کالاها و سالم رسیدن آن‌ها به مقصد، دست به انعقاد قرارداد دو طرفه بزنند. این اسناد را می‌توان تضمین امکان مراجعه‌ی هر یک از طرفین به مراجع حل دعوا در صورت بروز هر کدام از این مشکلات دانست. استفاده از این قراردادها اطمینان را برای طرفین در حین انتقال کالا به همراه دارد و سبب میشود تا تاجران بدون استرس دست به تجارت بزنند.
انواع قرارداد حمل و نقل دریایی
در چه مواردی متصدی حمل، مسئولیت ندارد؟
به صورت کلی در یک قرارداد حمل و نقل دریایی در صورت بروز این موارد، متصدی حمل مسئولیت ندارد:
در رابطه با خسارت‌های ناشی از کشتی یا کارکنان آن
در رابطه با خسارت‌های ناشی از اقدام فرستنده یا نوع و جنس کالا
در رابطه با خسارت‌های ناشی از علل خارجی با ماهیت قوه قهریه و حوادث غیرمترقبه
با توجه به مطالب فوق، اگر قصد منغقد کردن قرارداد حمل و نقل دریایی را دارید بهتر است با افرادی که در این حوزه اطلاعات کامل و کافی دارند مشورت کنید تا بتوانید قرارداد مناسبی را تنظیم کنید. حمل و نقل با کشتی از گذشته‌های دور یکی از اصلی‌ترین راه‌های حمل و نقل کالا بین کشورهای مختلف دنیا در قاره‌های مختلف بوده است. در حال حاضر نیز تعداد زیادی از کالاهایی که به دست ما می‌رسند، از طریق دریا و کشتی جا به جا می‌شوند. علت اصلی این مسئله این است که کشتی‌ها می‌توانند انواع کالاها را در هر اندازه و وزنی به راحتی جا به جا کنند و محدودیت‌های هواپیماها و کامیون‌ها را ندارند. به همین دلیل ساز و کار خاصی برای این تبادلات مشخص شده است که قراردادهای حمل و نقل یکی از آن‌ها هستند.
قرارداد دریایی چیست؟
قرارداد دریایی به سندی گفته میشود که بین افراد درگیر در حمل و نقل کالاها از طریق دریا بسته میشود و یک طرف متعهد میشود که کالاها را طبق قرارداد و بندهای ذکر شده در داخل متن آن، به مقصد تعیین شده ببرد. این قراردادها معمولا در نسخه‌های متفاوتی نوشته می‌شوند و این نسخه‌ها بین طرفین درگیر در فرآیند حمل و نقل توزیع میشود. در واقع مشکلاتی که معمولا بین طرفین پیش از حمل و نقل یا در حین آن ایجاد میشود طرفین را مجور به عقد قرارداد میکند. گاهی کالاها در حین جا به جایی دچار شکستگی یا خرابی می‌شوند. برخی دیگر از کالاها نیز مدت زمان مصرف دارند و اگر یک یا دو روز بیشتر در کشتی بمانند، فاسد می‌شوند.
علاوه بر موارد فوق امکان مفقود شدن کالاها و سرقت نیز وجود دارد. گاهی ممکن است که کالاها به صورت اشتباهی به بنادر دیگری فرستاده شوند، بسیاری از مشکلات طرفین به خاطر دیر رسیدن کالاها هستند. همه این مشکلات دست به دست هم می‌دهند تا دو طرف حمل و نقل برای اطمینان از سالم ماندن و سالم رسیدن کالاها با هم قرارداد رسمی امضا کنند. در واقع این اسناد، تضمین کننده سلامت کالابین دو طرف هستند تا در صورت ایجاد هر گونه مشکل بتوانند به مقامات قضایی مراجعه کنند.
انواع قراردادهای حمل و نقل دریایی را می‌توان به شکل‌های متفاوتی دسته‌بندی کرد. برای نمونه می‌توانیم این قراردادها را براساس قرادادهای مربوط به حمل و نقل بین طرفین گیرنده و ارسال کننده محدود کنیم، که به این صورت به سه دسته زیر تقسیم می‌شوند:
قراردادهای اجاره کشتی
بارنامه‌ها
قراردادها با موارد خاص
بیمه‌ها
قراردادهای اجاره کشتی
قراردادهای اجاره کشتی
قراردادهای اجاره کشتی، یکی از مئل‌های قرارداد حمل و نقل دریایی هستند که بین یک شرکت یا شخص صاحب کشتی و یک شرکت دیگر بسته می‌شوند تا کشتی برای باربری مورد استفاده شخص دیگری قرار بگیرد. این مدت محدود است و هر دو طرف باید در مورد تمامی بندهای قرارداد به توافق برسند و امضا و در صورتی که طرفین شرکت باشند، مهر هر دو طرف نیز باید زیر برگه وجود داشته باشد و یک نسخه از آن در اختیار دو طرف قرار بگیرد.
بر اساس قراردادهای مرسوم اجاره کشتی، خدمه، وسایل، کالا و هر آن چه که داخل کشتی است در اختیار شخص یا شرکت اجاره کننده قرار می‌گیرند و اجاره کننده نیز وظیفه دارد تا خدمه، کشتی و تمامی وسایل آن را نیز سالم به مالک آن تحویل بدهد. در صورتی که اجاره کننده نیازی به خدمه نداشته باشد باید آن را در قرارداد ذکر کند. اطلاعات مختلفی در داخل این قراردادها ذکر میشود. با این وجود یک سری اطلاعات کلی و مهم وجود دارد که در همه اجاره نامه‌ها دیده میشود. این اطلاعات شامل اطلاعات مربوط به مالک و اجاره کننده کشتی، اسم کشتی، مشخصات و ظرفیت آن، مشخصات بار و مقدار آن، بنادر یا محل‌های بارگیری و تخلیه، نرخ کرایه یا اجاره بها، زمان، مکان، نوع پول و نحوه پرداخت کرایه یا اجاره بها، مدت مجاز برای بارگیری و تخلیه کالا هستند.
قراردادها بر اساس زمان و یا سفر تعیین می‌شوند، در قرارداد مبتنی بر سفر، شرط این است که کشتی‌های باری معمولا طبق سفر دریایی اجاره میشود. به بیان بهتر، اجاره کننده معمولا برای یک سفر مشخص قرارداد می‌بندد و اگر بارها زودتر از موعد به مقصد رسید باید کشتی را به مالک تحویل بدهند.
بارنامه‌ها
یکی دیگر از انواع قرارداد حمل و نقل بارنامه دریایی است. بارنامه‌ها اسنادی هستند که به جای مشخص کردن مالکیت کشتی کنند، بر کالاها را در یک سفر دریایی مشخص می‌کنند. شرکت‌های حمل و نقل دریایی طبق نیاز خود بارنامه‌های مختلفی را با شرکت مسئول حمل بار (یا صاحب کشتی) می‌بندد و براساس آن مشخص می‌کنند که کالا در طول سفر چه شرایطی داشته باشد. تمامی اطلاعات ذکر شده در این بارنامه‌ها نیز به نحوی به کالاها مرتبط می‌شوند.
نام دریافت کننده کالا و گیرنده اولین و مهم‌ترین اطلاعات ذکر شده در این فرم هستند. نام حمل کننده، لیست کالاهای حمل شده، تعداد بسته‌ها و نوع بسته‌بندی وزن و / یا حجم محموله، کلاس حمل و نقل هر بسته، شرایط مبلغ پرداخت، دستورالعمل ویژه رسیدگی و نرخ و مبلغ باربری نیز از جمله مهم‌ترین اطلاعاتی هستند که در بارنامه‌ها ثبت می‌شوند.
بارنامه‌ها هم مانند سایر قراردادهای بین المللی کشتی در نسخه‌های مختلف نوشته می‌شوند و در اختیار افراد مختلف درگیر در فرآیند حمل و نقل قرار می‌گیرند. حمل کننده بار در داخل کشتی باید این بارنامه‌ها در حین سفر به همراه داشته باشد. علت این مسئله این است که در بسیاری از بنادر برای تخلیه بار کشتی، این بارنامه باید ارائه شود. در غیر این صورت افراد مسئول بندر می‌توانند از خالی شدن بارها جلوگیری کنند. اگر حمل و نقل به صورت بین المللی باشد، گمرک دولتی اجازه دارد کالاهای وارداتی بدون هیچگونه بارنامه را به نفع خود ضبط کند تا زمانی که بارنامه کالاها ارائه شود.
گاهی اوقات سفر دریایی تنها بخشی از فرآیند حمل و نقل یک کالا است. در این شرایط شرکت حمل و نقل کننده کالا باید از بارنامه‌های مرکب استفاده کند. در این بارنامه نام روش‌های مختلف انتقال بار ذکر نمی‌شود ولی کشتی می‌تواند با آن بار را جا به جا کند.
قراردادهای موارد خاص
در‌بخش های قبل انواع قراردادهای حمل و نقل دریایی مرسوم را بررسی کردیم. اما در بسیاری اوقات شرایطی پیش می‌آید که حمل بار، در چهارچوب مرسوم اماکن پذیر نیست. برای نمونه اگر طرفین قصد داشته باشند که کشتی‌ها را با شرایط خاصی مانند افزایش بار اجاره کنند، یا قصد داشته باشند که کالاهای خطرناک مانند مواد شیمیایی یا خورنده را حمل کنند، می‌توانند قراردادهایی را بین خود بنویسند و مفاد را در داخل آن ذکر کنند. برای نمونه حمل مواد خطرناک، حتما مستلزم دریافت مجوزها و ذکر موارد خاص است و نمی‌توان برای ثبت قرارداد حمل این ماده‌ها، از قراردادهای عادی استفاده کرد. قراردادهای مرکب و چند وجهی هم شامل چنین وضعیتی هستند، به صورت کلی برای هر وضعیت غیرعادی قراردادی بین دو طرف امضا شود.
بیمه
یکی از مهم‌ترین مواردی که باعث میشود تا سلامت کالاها در حین سفر تضمین وند، بیمه نامه‌ها هستند. هر کالایی که به صورت قانونی حمل و نقل میشود باید بیمه نامه معتبر داشته باشد، به همین دلیل بیمه نامه یکی از مهم‌ترین قراردادهای حمل و نقل دریایی است. بیمه نامه‌ها معمولا قبل از شروع حرکت کشتی‌ها توسط مالک کالا تنظیم می‌شوند و در ازای آن مبلغی به شرکت بیمه پرداخت میشود. اگر هر نوع خطر غیرعمدی سلامت کالاها را تهدید کند و این مسئله اثبات شود، شرکت بیمه طبق مفاد قرارداد هزینه آن را پرداخت میکند.
مزایای انواع قراردادهای حمل و نقل دریایی
قرارداد حمل و نقل دریایی چیست؟
قرارداد حمل و نقل دریایی، توافقی بین صاحب کالا و شرکت حمل و نقل است که شرایط حمل کالا از طریق دریا را مشخص میکند.
چه اطلاعاتی در قرارداد حمل و نقل دریایی ذکر میشود؟
اطلاعات شامل نوع کالا، مقدار و وزن، مبدا و مقصد، زمان بارگیری و تحویل، هزینه‌های حمل و شرایط بیمه میشود.
انواع قرارداد حمل و نقل دریایی چیست؟
انواع قراردادها شامل قرارداد چارتر پارتی (Charter Party) و قرارداد بیل بار (Bill of Lading) است.
قرارداد چارتر پارتی (Charter Party) چیست؟
قرارداد چارتر پارتی توافقی است که طی آن صاحب کشتی کل یا بخشی از ظرفیت کشتی خود را به اجاره‌دهنده میدهد تا کالاهای خاصی را حمل کند.
قرارداد بیل بار (Bill of Lading) چیست؟
قرارداد بیل بار سندی است که بهعنوان مدرک حمل کالا توسط شرکت حمل و نقل صادر میشود و مالکیت کالا را نشان میدهد.
تفاوت بین چارتر پارتی و بیل بار چیست؟
چارتر پارتی معمولاً برای حمل حجم زیاد کالا به صورت اجارهنامه کشتی استفاده میشود، در حالی که بیل بار بیشتر برای حمل کالاهای عمومی و مرسولات کوچکتر استفاده میشود.
چرا قرارداد حمل و نقل دریایی اهمیت دارد؟
این قراردادها از نظر حقوقی مهم هستند زیرا حقوق و تعهدات طرفین را مشخص می‌کنند و از بروز اختلافات جلوگیری می‌کنند.
