در حال حاضر یکی از صنایع بسیار مهم برای ارتباط بین کشورها و ایجاد تجارت‌های بین‌المللی، صنعت حمل و نقل است. برای حمل و نقل قوانین مشترکی بین کشورهای جهان وجود دارد، قوانین به صورت توافقی و خاص بین کشورها ایجاد شده‌اند تا حمل و نقل راحت‌تر انجام شود. این قوانین بالغ بر ۶۰ کنوانسیون، موافقتنامه و پروتکل هستند که توسط تمامی کشورها تایید شده‌اند. در ادامه قوانین حمل و نقل کالا و قوانین مربوط به ترانزیت کالا را بررسی خواهیم کرد.
قوانین حمل و نقل
در حال حاضر کشورهای بسیار زیادی در حوزه حمل و نقل بین‌المللی فعال هستند و خدمات متنوعی را در زمینه حمل و نقل برای کالاهای مختلف به سراسر دنیا ارائه می‌دهند. این کالاها از مرزهای یک یا چند کشور برای رسیدن به کشور مقصد عبور می‌کنند و فرایند‌های مختلف ترانزیت برای حمل آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد. قوانین مربوط به ترانزیت کالا و حمل و نقل کالا در بندهای گوناگون برای حمل و نقل زمینی، دریایی و هوایی ایجاد شده‌اند که در ادامه مقاله برخی از مهمترین این قوانین که در سطح جهانی کاربرد زیادی دارند را بررسی خواهیم کرد.
قوانین حمل و نقل بین‌المللی
همانطور که در ابتدای مقاله اشاره کردیم برای حمل و نقل کالاها در حوزه بین‌المللی قوانین بسیار زیادی وجود دارد. شما به عنوان بازرگان برای ترانزیت بارهای خود باید نسبت به تمامی این قوانین آگاهی کاملی داشته باشید. برخی از قوانین نیز مختص کشورهایی هستند که با تبعیت از همان قوانین بین‌المللی تعیین شده‌اند. به قوانینی که تنها در داخل همان کشور لازم الاجرا هستند قوانین گمرکی گفته می‌شود. علاوه بر این، در بین بازرگانان اصطلاحات خاصی وجود دارد که با توجه به مقررات اتاق‌های بازرگانی هر کشور تفسیر می‌شود.
کنوانسیون TIR
این کنوانسیون به مجموعه‌ای از حمل و نقل قوانین بین‌المللی گفته می‌شود که وسایل نقلیه کشورهای عضو این کنوانسیون در مرز کشورها مورد بررسی قرار نمی‌گیرند مگر در موارد مشکوک. این کنوانسیون از سال ۱۹۴۹ به اجرا درآمده است و پس از آن بارها مورد اصلاح قرار گرفته تا اینکه در سال ۱۹۷۸ به صورت قانون به اجرا درآمد. هرچند که پس از آن نیز بارها تجدید و اصلاح شد و ایرادات موجود در این قانون رفع شدند. در این دسته از قوانین بارهایی که از یک کشور عبور می‌کنند نیازی به پرداخت عوارض و یا حقوق گمرکی ندارند. این سیستم تمامی کشورهای اروپایی، شمال آفریقا، خاور نزدیک و خاور دور را شامل می‌شود. همچنین کشورهایی مانند آمریکا، کانادا، شیلی و اروگوئه و برخی دیگر از کشورهای آمریکای جنوبی در این کنوانسیون عضو هستند و از قوانین آن تبعیت می‌کنند.
کنوانسیون CMR
کنوانسیون CMR، مجموعه‌ای از قوانین حمل و نقل بین‌المللی است که وظیفه نظارت بر روابط بین فرستنده، گیرنده و حمل‌کننده را بر عهده دارد. این کنوانسیون تمامی روش‌های حمل و نقل بین‌المللی حتی روش‌های خاص ترکیبی به شرطی که کالا از وسایل نقلیه جاده تخلیه نشود را در بر می‌گیرد. این کنوانسیون مهمترین کنوانسیون حمل و نقل بین‌المللی کالاها است که تمامی مسئولیت‌های صاحبان کالا در قبال بار را مشخص میکند.
کنوانسیون کالاهای خطرناک ADR
این کنوانسیون نیز مجموعه‌ای از قوانین در جهت هماهنگی و یکسان سازی حمل و نقل کالاهای خطرناک در سطح قاره اروپا است که پس از جنگ جهانی دوم توسط کشورهای عضو اتحادیه اروپا که در آن زمان حدود ۱۲ کشور بودند برنامه‌ریزی شد. در حال حاضر بیش از ۳۶ کشور عضو اتحادیه اروپا هستند و از این قوانین در حمل و نقل کالاهای خطرناک خود پیروی می‌کنند.
موافقت ترانزیت تجاری سازمان همکاری اقتصادی ECO
به مجموعه قوانین بین‌المللی بین کشورهای عضو سازمان اکو موافقت ترانزیت تجاری سازمان همکاری اقتصادی اکو گفته می‌شود. این مجموعه از قوانین در سال ۱۳۵۲ توسط ایران، ترکیه و پاکستان پایه گذاری شدند و در حال حاضر توسط ۱۰ کشور اجرا می‌شوند.
این کنوانسیون موارد زیر را در بر می‌گیرد:
ارتقا سطح توسعه اقتصاد پایدار و افزایش زندگی و رفاه جوامع
افزایش تجارت درون منظقه‌ای و فرا منطقه‌ای و همچنین حذف موانع تجاری
تلاش برای ادغام تجارت کشورهای منطقه با تجارت جهانی و ارتقای همکاری‌های احتماعی، اقتصادی، فنی و علمی
توسعه زیر بناهای ارتباطات و حمل و نقل
تدوین برنامه مشترک برای توسعه منابع انسانی و بهره‌برداری بهتر از منابع طبیعی
قانون هارتر
قانون هارتر به مجموعه‌ای از قوانین در حوزه حمل و نقل گفته می‌شود که برای جلوگیری از سوء استفاده صاحبان کشتی و حمل کنندگان دریایی به کار می‌رود. این دسته از قوانین از قرن نوزدهم و با پیشرفت حمل و نقل دریایی در جهان ایجاد شدند و سبب شدند تا حمل و نقل از طریق دریا و کشتیرانی رونق زیادی در جهان بگیرد.
قوانین حمل و نقل
رونق حمل و نقل به کمک کشتی‌ها باعث شد تا صاحبان کشتی آزادی عملی بیشتری داشته باشند و در برخی از موارد نیز از مسئولیت‌های مالیاتی مبرا شوند. حتی در برخی موارد و در شرایط خاص خسارت‌هایی که به دلیل سهل انگاری همه آنها به بار ایجاد می‌شود را پرداخت نکنند و بارنامه‌هایی را به صاحبان بار تحمیل کنند. در چنین شرایطی و برای جلوگیری از این سو استفاده‌ها کنگره آمریکا قانون هارتر را در سال ۱۸۹۳ به اجرا درآورد.
کنوانسیون هیک یا لاهه
مجموعه‌ای از قوانین است که در جهت یکسان‌سازی و یکپارچه‌سازی قوانین حمل و نقل دریایی در سراسر جهان به کار برده می‌شود. این کنوانسیون ابتدا در سال ۱۹۲۱ به صورت توافقنامه بین چند کشور به حالت اجرایی درآمد و در سالیان بعد چندین بار مورد اصلاح نظر و تجدید نظر قرار گرفت تا اینکه در سال ۱۹۲۴ به نام کنوانسیون بین‌المللی در حوزه یکپارچه‌سازی قوانین خاصی مربوط به بارنامه‌های دریایی به اجرا درآمد.
کنوانسیون ویزی و لاهه ویزی
کنوانسیون لاهه مجموعه‌ای از قوانین حمل و نقل بین‌المللی است که برای حمل و ترانزیت کانتینرها به کار برده می‌شود. کنوانسیون هامبورگ نیز قوانین اصلاح شده مربوط به این کنوانسیون را در بر می‌گیرد. این دسته از قوانین حمل و نقل بین‌المللی در ژوئن سال ۱۹۶۳ مورد بررسی قرار گرفتند. برخی از موارد مربوط به این کنوانسیون به شرح زیر هستند:
نحوه مسئولیت متصدی حمل، در ارتباط با استفاده از پیمانکار مستقل
اعلام مدت زمان اقامه دعوا علیه متصدی حمل و کشتی در ارتباط با کالا بسته به میزان سال
اعلام میزان مسئولیت خدمه و نمایندگان حداکثر به میزان مسئولیت متصدی حمل
اعلام میزان مسئولیت متصدی حمل و نقل کشتی در مقابل خسارت یا فقدان برای هر بسته بار حداکثر تا ۱۰ هزار فرانک
کنوانسیون یورک آنتورپ
این کنوانسیون به مجموعه‌ای از قوانین گفته می‌شود که در مواقع ضروری و براساس صلاحدید کاپیتان کشتی جهت نجات کشتی استفاده می‌شود. در واقع در این مواقع برخی از کالاها با صلاحدید کاپیتان کشتی برای نجات کشتی و خدمه و نیز سایر بارها به دریا ریخته می‌شوند. پیش از پیدایش رشته حقوق و بیمه دریایی اقوام مختلفی که در سواحل دریای مدیترانه زندگی می‌کردند با خسارت‌های همگانی مربوط به روابط بازرگانی از طریق دریا آشنا بودند و معتقد بودند آنچه برای نجات یک کشتی و اموال آن به دریا ریخته می‌شود باید با مشارکت همه افراد جبران شود اما اینکه کدام قسمت کشتی به آب ریخته شود همواره مورد اختلاف بوده است.
برای جلوگیری از ایجاد اختلاف به کاپیتان کشتی این اختیار داده شده است تا در صورت بروز هر نوع مشکل برای نجات کشتی و نیز سایر بارها با توجه به صلاحدید خود بخشی از کالاهای داخل کشتی را طبق تشخیص خود به داخل آب بیندازد و در مقابل سایر افرادی که بار آنها به دریا ریخته نشده است وظیفه دارند تا سهم مشخصی را که با قاعده و قوانین خاصی تعیین می‌شود به عنوان زیان به افراد آسیب دیده پرداخت کنند.
کنوانسیون هواپیمایی بین‌المللی کشوری، شیکاگو
شیکاگو قوانین بین‌المللی است که براساس آن حق حاکمیت تام هر یک از کشورهای عضو نسبت به فضای هوازی آن کشور به رسمیت شناخته می‌شود. این مجموعه قوانین حمل و نقل بین‌المللی در سال ۱۹۴۷ در آمریکا به تصویب رسید و ایران نیز یکی از اولین امضا کنندگان آن است. این کنوانسیون دارای فصل‌هایی است که مهمترین معاهده آن مربوط به حقوق هوایی و هوانوردی هر کشور است.
کنوانسیون ورشو
این کنوانسیون به مجموعه‌ای از قوانین حمل و نقل بین‌المللی گفته می‌شود که از آن در جهت تعیین مسئولیت افراد در زمینه حمل و نقل کالا از طریق هواپیما استفاده می‌شود. این کنوانسیون دارای ۵ فصل است که عبارتند از: اسناد و مدارک حمل و نقل، مسئولیت‌های حامل، مقررات مربوط به حمل و نقل ترکیبی و مقررات نهایی و کلی. این قوانین حمل و نقل بین‌المللی توسط ۱۵۲ کشور در سال ۱۹۲۹ به امضا رسیدند و در سال ۱۹۳۳ به اجرا درآمدند. در سال ۲۰۱۵ یک پروتکل الحاقی به این کنوانسیون اضافه شد و توسط ۱۳۷ کشور عضو به تصویب رسید.
کنوانسیون توکیو
توکیو مجمعی از قوانین تصویب شده درباره هواپیماها و جرایم مربوط به حمل و نقل هوایی است. این دسته از قوانین در سال ۱۹۶۳ برای تامین امنیت هواپیما پایه‌گذاری شدند و به وسیله آن اختیاراتی به کاپیتان هواپیما برای جلوگیری از ایجاد هرگونه جرم در هواپیما داده می‌شود. این دسته از قوانین شامل موارد نظارت بر حمل و نقل و سایر امور هوایی نیز می‌گردد.
سخن پایانی
قوانین مهم در حوزه حمل و نقل و کنوانسیون‌های مربوط به این حوزه را بررسی کردیم. تمامی بازرگانان و تاجران باید این قوانین را در هنگام انتقال بارهای خود به کشور بدانند و این قوانین را رعایت کنند تا در هنگام ترانزیت بارهای خود به کشورهای دیگر دچار مشکل نشوند.
صادرات و واردات در هر کشور برای رفع نیازهای مردم آن کشور انجام می‌شود. هر کشوری نیازهایی دارد که خود نمی‌تواند آنها را در داخل کشور فراهم کند بنابراین با سایر کشورها برای رفع کمبودهای خود همکاری میکند. برقراری ارتباط بین کشورها بسته به شرایط سیاسی و فرهنگی هر کشور متفاوت است و با توجه به این نکات امکان جابجایی کالا و رفع نیازهای هر کشور نیز متفاوت است. اساس تبادل کالا به این صورت است که یک کشور ممکن است ظرفیت تولید و ذخیره بالایی برای بعضی از مواد خام یا کالاها داشته باشد در این موقعیت آن کشور از این فرصت استفاده میکند و با ایجاد شغل و صادرات کالای خود، اقتصاد خود را رونق می‌دهد. انتقال کالا و محصولات مختلف بین کشورها ترانزیت باربری نامیده می‌شود.
تزانزیت باربری بین‌المللی چیست؟
بین کشورها و بین قاره‌های مختلف تجارت به گونه‌ای است که هر کشور بسته به موقعیت و شرایطی که دارد فرایند صادرات و واردات متفاوتی را طی میکند. یک کشور در صورتی که تولید یا ذخیره بالایی از یک محصول خاص را داشته باشد، آن را برای سودآوری و درآمدزایی به کشورهای دیگر صادر میکند و اگر به کالایی نیاز داشته باشد آن را از دیگر کشورها وارد میکند. به این مبادله کالا و ارسال توسط فروشنده برای خریدار که بین دو کشور انجام می‌شود، ترانزیت بین‌المللی کالا گفته می‌شود. در ترانزیت باربری بین‌المللی، جابجایی کالاهای سنگین معمولاً به صورت زمینی انجام می‌شود و حمل و نقل محموله‌های سبک و حساس به صورت هوایی صورت می‌گیرد.
مدارک لازم برای ترانزیت به خارج از کشور
ترانزیت بار به خارج از کشور چگونه انجام می شود؟
معمول‌ترین روش در ترانزیت باربری، ترانزیت بار به خارج از کشور است. بسیاری از کشورها از روش ترانزیت خارجی برای تبادل کالا و واردات و صادرات کالاهای خود استفاده می‌کنند. با توجه به اینکه در حمل و نقل و ترانزیت بار باید توقفی در گمرک انجام شود، برنامه خاصی برای آن تعریف می‌شود و اعداد توقف بیش از حد در مسیر و خروج غیر از زمانی که برای بار تعریف شده است وجود ندارد. این زمان‌ها برای جلوگیری از قاچاق کالا در نظر گرفته می‌شوند.
توجه داشته باشید که هنگام عبور بار از مرز، کالاها توسط کشورهای دیگر متوقف و بررسی می‌شوند. روش‌ها و مسیرهای مختلفی برای ترانزیت کالا بین کشورهای مختلف وجود دارند که در ادامه مقاله هر کدام را بررسی خواهیم کرد.
روش‌های ترانزیت بار
ترانزیت به خارج از کشور حمل و نقل است که در آن کالاهای ترانزیتی برای رسیدن به مقصد از سه یا چندین کشور عبور می‌کنند. همه افراد و کشورهای مختلف برای ورود و خروج به گذرنامه نیاز دارند بنابراین رانندگانی که وظیفه حمل کالای ترانزیتی شما را برعهده دارند باید گذرنامه خود را به سازمان حمل و نقل ارائه کنند.
این سازمان پس از بررسی‌های لازم و قانونی بودن حمل و نقل، ترانزیت بار شما را اعلام میکند. برای جلوگیری از هدر نشدن وقت در حمل و نقل کالا نیروی انتظامی گواهینامه و مجوزهای بین‌المللی را برای راننده و وسیله حمل و نقل صادر میکند و پلاک و سند خودرو را به عنوان ترانزیت باربری تعریف می‌نماید. در این صورت رفت و آمد خودروی حامل کالای شما به کشورهای دیگر بدون مشکل انجام می‌شود.
ترانزیت هوایی
ترانزیت بار به روش هوایی مهمترین رکن صادرات و واردات در هر کشور است و یکی از مهمترین روش‌های باربری به شمار می‌رود. در این شیوه ترانزیتی، کالا بین دو کشور با هواپیماهای باربری حمل می‌شود.
اقلامی که به وسیله هواپیما باربری ترانزیت می‌شوند، محصولات کشاورزی و پزشکی هستند. دلیل این امر این است که عمر مفید و نگهداری این کالاها کوتاه است و باید به سرعت آنها را به کشور مقصد رساند. بنابراین لازم است این محصولات در کمترین زمان ممکن به مقصد برسند. برای این منظور از ترانزیت هوایی استفاده می‌شود که مزیت اصلی آن کاهش زمان انتقال و تسریع در جابجایی کالاها است.
ترانزیت دریایی
ترانزیت دریایی توسط کشتی‌های باری مخصوص و از طریق بندرهای مرزی انجام می‌شود. کشورهایی که به دریا دسترسی دارند می‌توانند از ترانزیت باربری دریایی استفاده کنند. این روش فقط مربوط به صادرات و واردات کالا به کشور است و اغلب برای ترانزیت کالاهای بسیار سنگین از این روش استفاده می‌شود.
ترانزیت دریایی از قدیمی‌ترین روش‌های حمل و نقل است و امروزه نیز رواج دارد. ایران از طریق دریای عمان و خلیج فارس به آب‌های آزاد دسترسی خوبی دارد بنابراین ترانزیت باربری دریایی در ایران از قسمت جنوب کشور انجام می‌شود.
ترانزیت جاده ای
ترانزیت باربری جاده‌ای یکی از پر استفاده‌ترین روش‌های حمل کالا است و به این روش ترانزیت زمینی نیز گفته می‌شود. سالانه بیش از ۳۰۰ میلیون تن کالا از طریق ترانزیت جاده‌ای حمل و نقل می‌شود. ترانزیت جاده‌ای نقش بسیار مهمی در حمل و نقل ایفا میکند. روش ترانزیت جاده‌ای، هزینه‌ای هم بسیار کمتر نسبت به سایر روش‌های حمل و نقل است به همین دلیل به صورت گسترده‌تری از ترانزیت جاده‌ای استفاده می‌شود. از روش ترانزیت جاده‌ای خصوصاً برای ترانزیت بار به کشورهای همسایه استفاده می‌شود.
ترانزیت ریلی
ترانزیت باربری ریلی در مقایسه با سایر روش‌های حمل و نقل امنیت و ایمنی بیشتری دارد. در این روش راه آهن و قطار باری، کالای مورد نظر فرستنده را دریافت کرده و به مقصد می‌رساند. برای ترانزیت باری بین‌المللی باید زیر ساخت‌های حمل و نقل ریلی بین کشور مبدا و مقصد و نیز کشورهای واسط وجود داشته باشد. این روش معایبی نیز دارد، در این روش امکان تحویل درب منزل و انعطاف پذیری زمانی وجود ندارد.
