پس کرایه یعنی چه؟

در دنیای حمل‌ونقل و جابه‌جایی کالا، نحوه پرداخت هزینه باربری یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که میان فرستنده، گیرنده و شرکت حمل‌ونقل باید به‌صورت شفاف مشخص شود. یکی از روش‌هایی که طی سال‌های اخیر به‌ویژه در حمل‌ونقل بین‌شهری، شرکت‌های پخش، عمده‌فروشی‌ها و حتی فروشگاه‌های اینترنتی محبوب شده، روش پس‌کرایه است. در این روش، فرستنده بدون پرداخت هیچ هزینه‌ای، کالا را به شرکت حمل تحویل می‌دهد و پرداخت کرایه بر عهده گیرنده و در مقصد انجام می‌شود.

این شیوه علاوه‌بر کاهش فشار مالی بر فرستنده، باعث افزایش اعتماد مشتری، سرعت بیشتر در ارسال و ساده‌تر شدن فرایند حمل می‌شود. از طرفی، اگر اصول آن در بارنامه و قرارداد به‌درستی ثبت نشود، ممکن است چالش‌هایی برای راننده یا شرکت باربری ایجاد کند. به همین دلیل شناخت کامل سازوکار پس‌کرایه، مزایا، ریسک‌ها، نحوه محاسبه و تفاوت آن با سایر روش‌های پرداخت، برای هر فردی که با ارسال بار سروکار دارد ضروری است.

در این مقاله به‌صورت جامع و مرحله‌به‌مرحله بررسی می‌کنیم که پس‌کرایه چیست، چگونه محاسبه می‌شود، چه مزایا و معایبی دارد، در چه شرایطی استفاده می‌شود و چه نکات قانونی و اجرایی باید در بارنامه آن ثبت گردد. اگر قصد ارسال بار به هر نقطه‌ای از ایران را دارید یا با سیستم‌های حمل‌ونقل همکاری می‌کنید، این راهنما دید کاملی از روش پس‌کرایه به شما خواهد داد.

پس کرایه یا “freight collect” یک اصطلاح در حمل‌ونقل و لجستیک است که به روش پرداخت هزینه حمل‌ونقل اشاره دارد. در این روش، هزینه حمل‌ونقل توسط گیرنده کالا (consignee) در مقصد پرداخت می‌شود، نه توسط فرستنده کالا (shipper) در مبدا.

پس‌کرایه (یا پرداخت کرایه در مقصد) به حالتی گفته می‌شود که هزینه حمل‌ونقل کالا توسط گیرنده کالا و نه فرستنده، در مقصد پرداخت می‌شود. یعنی فرستنده فقط کالا را تحویل شرکت حمل‌ونقل می‌دهد، اما پرداخت کرایه به عهده گیرنده است و زمانی انجام می‌شود که کالا به مقصد برسد.

این روش دقیقاً چطوری کار می‌کنه؟

1. فرستنده کالا، بار را به شرکت حمل‌ونقل تحویل می‌دهد.

2. در بارنامه یا قرارداد، قید می‌شود که کرایه باید در مقصد پرداخت شود (پس‌کرایه).

3. گیرنده، زمانی که بار را تحویل می‌گیرد، کرایه را به شرکت حمل‌ونقل یا راننده می‌پردازد.

موارد کاربرد پس‌کرایه

روش پس‌کرایه به دلیل انعطاف‌پذیری بالا و کاهش ریسک مالی برای فرستنده، در بسیاری از موقعیت‌ها و صنایع کاربرد دارد. در شرایطی که پرداخت هزینه حمل توسط گیرنده منطقی‌تر، سریع‌تر یا اقتصادی‌تر باشد، این روش بهترین انتخاب محسوب می‌شود. مهم‌ترین موارد استفاده از پس‌کرایه عبارت‌اند از:

1. زمانی که فرستنده نمی‌خواهد هزینه حمل را پرداخت کند

در بسیاری از معامله‌ها، مشخص است که هزینه حمل‌ونقل باید توسط گیرنده کالا پرداخت شود. در چنین شرایطی، پس‌کرایه بهترین گزینه برای جلوگیری از پرداخت هزینه اولیه توسط فرستنده است.

2. قراردادهایی که در آن پرداخت بر عهده مشتری نهایی است

در همکاری‌هایی مثل فروش عمده، ارسال برای نمایندگی‌ها یا پخش کالا، معمولاً مشتری نهایی موظف است هزینه حمل را هنگام تحویل پرداخت کند. پس‌کرایه کاملاً با این مدل سازگار است.

3. ارسال کالاهای سنگین، حجیم یا ارزشمند

هزینه حمل برای بارهای سنگین و حجیم معمولاً بالاست. بسیاری از فرستندگان برای کاهش فشار مالی، ترجیح می‌دهند پرداخت در مقصد انجام شود.

4. معاملات غیرحضوری و فروش اینترنتی

فروشگاه‌های آنلاین برای افزایش اعتماد مشتری از روش پس‌کرایه استفاده می‌کنند تا خریدار بتواند پس از دریافت کالا هزینه حمل را پرداخت کند.

5. ارسال‌های بین‌شهری و بین‌استانی

در این مدل، گیرنده به‌راحتی می‌تواند در مقصد پرداخت کند و فرستنده نیازی نیست وارد بحث تسویه‌حساب شود.

6. زمانی که اعتماد کامل بین فروشنده و خریدار وجود ندارد

پس‌کرایه فرآیند خرید را برای گیرنده مطمئن‌تر می‌کند، زیرا پرداخت تنها بعد از دریافت بار انجام می‌شود.

7. همکاری‌های بلندمدت بین شرکت‌ها و مشتریان ثابت

در روابط تجاری که ارسال‌های مکرر انجام می‌شود، پس‌کرایه باعث سرعت بیشتر، مدیریت مالی بهتر و کاهش حجم تسویه‌های متعدد می‌شود.

مزایای پس‌کرایه

معایب پس‌کرایه

نکته مهم:

در بارنامه یا قرارداد حمل حتماً باید نوع کرایه (پیش‌کرایه یا پس‌کرایه) قید شود تا در صورت اختلاف، همه چیز روشن باشد.

ویژگی‌های پس کرایه:

1. مسئولیت پرداخت: در روش پس کرایه، مسئولیت پرداخت هزینه حمل‌ونقل بر عهده گیرنده کالا است. این به معنای آن است که فرستنده کالا، هزینه‌های حمل‌ونقل را پیش‌پرداخت نمی‌کند و گیرنده موظف است این هزینه را هنگام دریافت کالا بپردازد.
2. استفاده در شرایط خاص: پس کرایه معمولاً در شرایطی استفاده می‌شود که بین فرستنده و گیرنده کالا، توافقی بر سر پرداخت هزینه حمل‌ونقل وجود داشته باشد یا در مواردی که گیرنده کالا تمایل دارد کنترل بیشتری بر روی حمل‌ونقل داشته باشد.
3. ریسک‌های احتمالی: در روش پس کرایه، اگر گیرنده از پرداخت هزینه‌های حمل‌ونقل خودداری کند یا قادر به پرداخت آن نباشد، ممکن است کالا به فرستنده بازگردانده شود یا حتی در برخی موارد توسط شرکت حمل‌ونقل ضبط شود.
4. مستندات و قراردادها: در قراردادهای حمل‌ونقل که از روش پس کرایه استفاده می‌شود، این موضوع باید به‌وضوح در اسناد حمل‌ونقل مانند بارنامه (Bill of Lading) ذکر شود تا از بروز اختلافات جلوگیری شود.

روش‌های پرداخت کرایه باربری

برای پرداخت هزینه‌های مربوط به باربری مانند هزینه بیمه باربری و هزینه حمل بار، هزینه باسکول، دو روش کلی وجود دارد: پرداخت کرایه پیش از ارسال کالا و پرداخت کرایه پس از ارسال کالا. در ادامه مقاله این دو روش پرداخت کرایه کالا‌ها را بررسی خواهیم کرد.

پرداخت هزینه پیش از ارسال کالا

در این روش پیش از اینکه هر اقدامی برای بارگیری کالا انجام شود، لازم است تا تمامی هزینه‌های حمل و نقل توسط گیرنده یا فرستنده کالا به صورت کامل پرداخت شود این روش معمولا مورد استقبال صاحب بار نیستند و اغلب به دنبال موسسه باربری هستند که خدمات پرداخت در مقصد یا پس کرایه را داشته باشند.

پرداخت کرایه باربری در مقصد

روش دوم که بهترین و متداول ترین روش برای پرداخت هزینه‌های باربری است پرداخت هزینه‌های باربری به صورت پس کرایه است. در این روش پیش از بارگیری کالا درباره هزینه‌های مربوط به آن صحبت می‌شود اما هیچ هزینه‌ای پیش از تحویل بار در مقصد به راننده و یا شرکت حمل و نقل پرداخت نمی‌شود و تمامی هزینه‌ها پس از دریافت بار و تایید گیرنده بار پرداخت می‌شوند.

چیزی که در این روش باربری باید به آن توجه داشته باشید بارنامه است، بارنامه مانند چکی است که توسط باربری برای صاحب بار و راننده صادر می‌شود و هر چیزی که مربوط به بار و هزینه‌های آن است در آن نوشته می‌شود صاحب بار بر اساس روشی که در بارنامه قید شده است، هزینه‌های باربری را به راننده در مقصد پرداخت می‌کند در غیر این صورت راننده می‌تواند از تحویل دادن بار اجتناب کند و یا اگر راننده درخواست مبلغ بیشتری داشت، صاحب بار می‌تواند به استناد بارنامه از او شکایت کند و بار را تحویل بگیرد.

پرداخت کرایه باربری در مقصد

همان طور که بررسی کردیم بهترین روش برای پرداخت هزینه‌های باربری به شکل پس کرایه‌ای است، در شرکت حمل و نقل بین المللی آریا حمل تمامی سرویس‌های حمل بار به صورت پس کرایه‌ای هستند. برای نمونه روش دریافت کرایه باربری در شرکت حمل و نقل جهان پیمان بار برای حمل بار آهن آلات از بازار آهن تهران به این صورت است که در ابتدا با توجه به مبدا و مقصد هزینه مربوط به رزرو کامیون تخمین زده می‌شوند سپس با توجه به ارزش مالی بار، هزینه‌های مربوط به بیمه باربری محاسبه می‌شوند و به صاحب بار اعلام می‌شوند، در صورت توافق بارگیری انجام می‌شود و تمامی مواردی که مربوط به کرایه حمل و بیمه آن است در بارنامه ذکر می‌شوند تا راننده بتواند با استناد به آن کرایه خود را در مقصد دریافت کند.

علاوه بر این برای بارهایی مانند آهن آلات نیاز است چند مرحله باسکول انجام شود تا وزن دقیق بار مشخص شود هزینه‌های باسکول توسط راننده پرداخت می‌شود و رسید دریافت می‌شود. صاحب بار و یا گیرنده بار وظیفه دارد تا تمامی هزینه‌های مربوط به بار را بعد از تحویل بار در مقصد به راننده پرداخت کند پیشنهاد می‌کنیم برای محکم کاری از او رسید دریافت کنید. یکی از مهم‌ترین بخش‌ها در بحث باربری و ارسال کالاهای مختلف از یک نقطه به نقطه دیگر پرداخت کرایه یا هزینه باربری است. روش‌های مختلفی برای پرداخت کرایه و هزینه باربری و حمل و نقل کالاهای مختلف وجود دارد معمولا با توافق فرستنده و گیرنده انجام می‌شود.

انواع روش‌های پرداخت کرایه باربری

هزینه‌های باربری و حمل و نقل کالا و محموله‌های مختلف موارد مختلفی از جمله هزینه بیمه باربری، هزینه مربوط به حمل بار، هزینه باسکول را در بر می‌گیرند به طور کلی دو روش برای پرداخت وجود دارد هزینه‌های مربوط به باربری را می‌توان به دو صورت پیش‌ کرایه پرداخت قبل از ارسال کالا یا محموله و پس ‌کرایه پرداخت بعد از ارسال کالا یا محموله پرداخت کرد.

پیش کرایه (پرداخت قبل از ارسال کالا)

در خریدهای اینترنتی فروشندگان  معمولا از این روش ارسال می‌کنند و هزینه ارسال کالا را در زمان خرید محاسبه می‌کنند و از خریدار دریافت می‌کنند.

همان طور که از نام این روش مشخص است، هزینه مربوط به باربری و ارسال کالا یا محموله باید پیش از ارسال کالا به مقصد انجام شود. در این روش پیش از بارگیری یا ارسال کالا یا محموله به مقصد، هزینه‌های مرتبط به باربری و حمل و نقل توسط فرستنده یا گیرنده به صورت تمام و کمال پرداخت می‌شوند. روش پیش کرایه مورد استقبال صاحب بار قرار ندارد و اغلب افراد ترجیح می‌دهند که پس از ارسال کالا یا محموله هزینه‌های مربوط به آن را پرداخت کنند. در بعضی خریدهای اینترنتی فروشندگان از این روش ارسال می‌کنند و هزینه ارسال کالا را در زمان خرید محاسبه می‌کنند و از خریدار دریافت می‌کنند.

پس ‌کرایه (پرداخت کرایه باربری در مقصد)

این روش پرداخت هزینه باربری و ارسال کالا بهترین و متداول‌ترین روشی است که برای پرداخت هزینه‌های باربری و ارسال کالاهای مختلف از آن استفاده می‌شود. همان طور که اشاره شد در این روش پرداخت هزینه باربری، پیش از اقدام به بارگیری کالا یا محموله در مورد تمام هزینه‌های مربوط به ارسال کالا صحبت شده است و بین دو طرف توافق می‌شود و هزینه تعیین شده در بارنامه ثبت می‌شود. اما هیچ هزینه‌ای برای باربری به انجام دهنده خدمات از طرف گیرنده یا فرستنده پیش از ارسال و تحویل کالا در مقصد پرداخت نمی‌شود. تمام هزینه‌ها در این روش معمولا توسط گیرنده و در زمان تحویل محموله یا کالا در مقصد پرداخت می‌شوند.

چیزی که در این روش پرداخت هزینه باربری اهمیت زیادی دارد و باید مورد توجه قرار بگیرد بارنامه است. بارنامه یک برگ چک یا برگه ضمانت است که توسط شرکت‌های ارائه دهنده خدمات باربری برای صاحبان بار و کالا صادر می‌شود و تمام اطلاعات مربوط به بار و هزینه‌های مربوط در آن درج می‌شود. در روش پرداخت هزینه باربری به صورت پس ‌کرایه، پس از رسیدن بار به مقصد و تحویل بار، گیرنده بار باید هزینه‌های مربوط به باربری و حمل و نقل کالا را براساس چیزی که در بارنامه قید شده است، پرداخت کند.

تمامی هزینه‌ها در روش پس کرایه توسط گیرنده و در زمان تحویل محموله یا کالا در مقصد پرداخت می‌شوند.

یکی از مزیت‌های بارنامه این است که در صورت عدم پرداخت هزینه درج شده در بارنامه توسط گیرنده، ‌ راننده می‌تواند بار خود را تحویل ندهد. اگر راننده هزینه بیشتری نسبت به بارنامه درخواست کند، صاحب بار می‌تواند با استناد به بارنامه شکایت کند و بار را از او تحویل بگیرد.

پرداخت هزینه باربری به صورت پس ‌کرایه به غیر از جابجایی بار توسط شرکت‌های باربری، توسط فروشگاه‌های اینترنتی استفاده می‌شود. تعدادی از فروشگاه‌های اینترنتی خریداران پس از انتخاب و خرید کالای مورد نظر، هزینه مربوط به ارسال کالا پیک را پس از تحویل کالا و در محل از گیرنده دریافت می‌کنند.

مزیت‌های سرویس پس ‌کرایه

روش پس‌کرایه به‌عنوان یکی از محبوب‌ترین شیوه‌های پرداخت هزینه حمل‌ونقل، مزایای قابل‌توجهی برای فرستنده، گیرنده و حتی شرکت حمل‌ونقل به همراه دارد. این روش به دلیل انعطاف بالا، شفافیت در پرداخت و کاهش فشار مالی، در بسیاری از کسب‌وکارها به‌ویژه فروشگاه‌های اینترنتی و شرکت‌های پخش مورد استفاده قرار می‌گیرد. مهم‌ترین مزیت‌های سرویس پس‌کرایه عبارت‌اند از:

1. کاهش فشار مالی بر فرستنده بار

در این روش، فرستنده هیچ هزینه‌ای قبل از ارسال پرداخت نمی‌کند. این موضوع مخصوصاً برای کسب‌وکارهایی که سفارش‌های متعدد دارند یا با بارهای سنگین سروکار دارند، بسیار ارزشمند است.

2. افزایش امنیت و اعتماد برای گیرنده

گیرنده بار هزینه حمل را فقط پس از دریافت کالا پرداخت می‌کند. همین موضوع باعث ایجاد حس اعتماد و اطمینان بیشتر می‌شود، خصوصاً در خریدهای اینترنتی.

3. امکان بررسی کالا قبل از پرداخت هزینه

در روش پس‌کرایه، گیرنده می‌تواند هنگام تحویل، بار را بررسی کند و در صورت وجود آسیب یا مغایرت، از تحویل گرفتن آن امتناع کند. این مزیت در روش پیش‌کرایه وجود ندارد.

4. مناسب برای فروشگاه‌های اینترنتی و ارسال‌های غیرحضوری

بسیاری از فروشگاه‌ها برای افزایش فروش و کاهش ریسک مشتری، از روش پرداخت در مقصد استفاده می‌کنند. این کار باعث بالاتر رفتن نرخ اعتماد و خرید می‌شود.

5. سرعت بیشتر در فرایند ارسال

چون نیازی به هماهنگی برای پرداخت اولیه نیست، فرآیند بارگیری و ارسال سریع‌تر انجام می‌شود و زمان تحویل کاهش می‌یابد.

6. امکان لغو یا توقف ارسال قبل از تحویل

در صورت بروز تغییر یا لغو سفارش، چون هزینه‌ای پرداخت نشده، فرستنده می‌تواند بدون ضرر اضافه ارسال را متوقف کند.

7. مدیریت بهتر جریان مالی برای صاحبان کسب‌وکار

پرداخت در مقصد کمک می‌کند کسب‌وکارها هزینه‌های حمل را از محل فروش تسویه کنند و درگیر پرداخت‌های اولیه متعدد نشوند.

8. افزایش احتمال خرید مشتریان جدید

مشتریانی که نسبت به پرداخت اینترنتی یا پیش‌پرداخت حساس هستند، با دیدن گزینه «پرداخت در مقصد»، راحت‌تر خرید می‌کنند.

9. کاهش ریسک و مسئولیت برای فرستنده بار

در صورت بروز مشکل مثل تأخیر، آسیب یا تغییر مقصد، فرستنده از نظر مالی تحت فشار نیست، چون پرداخت هنوز انجام نشده است.

نحوه محاسبه پس ‌کرایه

محاسبه پس‌کرایه یعنی مشخص‌کردن مبلغ نهایی‌ای که گیرنده باید در مقصد بابت حمل‌ونقل بار پرداخت کند. این مبلغ عددی ثابت و ساده نیست، بلکه بر اساس چند عامل مهم و فرمول مشخصی تعیین می‌شود. اگر این عوامل را بشناسی، خیلی راحت می‌تونی قبل از ارسال، حدود هزینه را تخمین بزنی و تصمیم‌گیری بهتری برای نوع حمل و شرکت باربری داشته باشی.

در ادامه، مرحله‌به‌مرحله نحوه محاسبه پس‌کرایه را توضیح می‌دهیم.

1. تعیین مبدا و مقصد (مسافت مسیر)

اولین و مهم‌ترین عامل در محاسبه پس‌کرایه، فاصله بین مبدا و مقصد است.

• هرچه مسیر طولانی‌تر باشد، کرایه بالاتر است.

• مسیرهای پرتردد و اصلی، معمولاً دارای تعرفه مشخص و شفاف‌تری هستند.

• مسیرهای صعب‌العبور یا کم‌رفت‌وآمد ممکن است هزینه‌ی بیشتری داشته باشند.

مثال: حمل بار از تهران به کرج قطعاً ارزان‌تر از حمل همان بار از تهران به بندرعباس است.

2. نوع بار (معمولی، حساس، خطرناک، یخچالی و …)

نوع بار، تأثیر زیادی روی کرایه دارد. شرکت‌های حمل‌ونقل، بار را معمولاً این‌طور دسته‌بندی می‌کنند:

• بار معمولی (مثل لوازم بسته‌بندی‌شده، کارتن، اثاثیه سبک)

• بار سنگین و حجیم (مثل آهن‌آلات، مصالح ساختمانی، دستگاه صنعتی)

• بار حساس یا شکننده (شیشه، لوازم برقی، تجهیزات دقیق)

• بار خطرناک (مواد شیمیایی، قابل اشتعال و …)

• بار یخچالی (مواد غذایی فاسدشدنی، دارو و …)

هرچه بار خاص‌تر و نیازمند شرایط نگهداری یا حمل ویژه‌تر باشد، تعرفه آن بالاتر محاسبه می‌شود.

3. وزن یا حجم بار

شرکت‌های باربری معمولاً بر اساس یکی از این معیارها محاسبه می‌کنند:

• وزن بار (کیلوگرم یا تن)

• حجم بار (متر مکعب)

• یا وزن‌حجمی (ترکیب وزن و حجم، مخصوصاً در حمل هوایی و بعضی حمل‌های خاص)

برای بارهای سنگین مثل آهن، میلگرد یا سنگ، معیار اصلی وزن است.
برای بارهای سبک اما حجیم (مثل کارتن‌های خالی، لوازم سبک اما زیاد)، ممکن است حجم ملاک قرار گیرد.

هر چه عدد وزن یا حجم نهایی بیشتر باشد، مبلغ پس‌کرایه هم بیشتر خواهد شد.

4. نوع خودرو یا وسیله حمل

انتخاب نوع وسیله نقلیه، مستقیم روی هزینه پس‌کرایه تأثیر می‌گذارد:

• وانت

• نیسان

• خاور / کامیونت

• کامیون ده چرخ

• تریلی (کفی، لبه‌دار، ترانزیت چادری و …)

هر خودرو ظرفیت و تعرفه خودش را دارد. مثلاً:

• حمل همان بار با تریلی گران‌تر از حمل آن با نیسان است،
  اما در تناژ بالا، تریلی مقرون‌به‌صرفه‌تر از چند نیسان جدا جدا خواهد بود.

5. تعرفه و نرخ پایه شرکت حمل‌ونقل

هر شرکت حمل‌ونقل، با توجه به:

• نوع فعالیت

• شهر مبدا

• نوع بار

• شرایط بازار و فصل

• هزینه سوخت و لاستیک و …

ممکن است نرخ پایه مشخصی برای هر مسیر داشته باشد. این نرخ پایه به‌نوعی کمترین مبلغ قابل‌قبول برای آن مسیر است و بقیه محاسبات روی آن سوار می‌شود.

6. هزینه‌های جانبی و خدمات اضافه

در محاسبه نهایی پس‌کرایه، فقط خود «کرایه مسیر» لحاظ نمی‌شود، بلکه چند هزینه جانبی هم می‌تواند اضافه شود، مثل:

• هزینه بیمه باربری (بر اساس ارزش ریالی بار)

• هزینه صدور بارنامه

• هزینه باسکول و وزن‌کشی

• هزینه بارگیری و تخلیه (کارگر)

• هزینه خواب راننده (اگر تخلیه یا بارگیری طولانی شود)

• هزینه انبارداری (در صورت نیاز)

این موارد معمولاً یا در بارنامه قید می‌شوند یا قبل از حرکت با فرستنده و گیرنده توافق می‌گردند.

فرمول ساده‌شده محاسبه پس‌کرایه

برای اینکه ذهنیت شفاف‌تری پیدا کنی، می‌توانیم محاسبه پس‌کرایه را به‌صورت یک فرمول ساده در نظر بگیریم:

پس‌کرایه = نرخ پایه مسیر
+ (تعرفه هر واحد وزن یا حجم × میزان بار)
+ هزینه‌های جانبی (بیمه، بارنامه، باسکول، کارگر و …)

این فرمول در عمل ممکن است در هر شرکت کمی تفاوت داشته باشد، اما منطق کلی همین است.

مثال واقعی از محاسبه پس‌کرایه

فرض کنیم می‌خواهیم ۳ تن بار از تهران به بندرعباس ارسال کنیم:

• نرخ پایه مسیر تهران – بندرعباس: ۲,۰۰۰,۰۰۰ تومان

• تعرفه هر تن بار:۱,۰۰۰,۰۰۰ تومان

• هزینه بیمه بر اساس ارزش بار: ۱۵۰,۰۰۰ تومان

محاسبه: