بارنامه حمل و نقل هوایی

بارنامه حمل و نقل هوایی (Air Waybill یا AWB) سندی است که توسط شرکت‌های حمل و نقل هوایی برای ارسال بار به مقصد صادر می‌شود. این سند به عنوان قرارداد حمل‌ونقل بین فرستنده و شرکت حمل‌ونقل هوایی عمل می‌کند و مشخصات بار، مسیر حمل و شرایط حمل را تعیین می‌کند. بارنامه حمل و نقل هوایی نقش مهمی در فرآیند ارسال کالاها به نقاط مختلف جهان دارد و توسط خطوط هوایی یا نمایندگان آن‌ها صادر می‌شود.

بارنامه حمل و نقل هوایی یا Air Waybill، در واقع رسیدی است که از طرف شرکت حمل و نقل هوایی مربوطه برای بارگیری و تخلیه کالا ارائه می‌شود و مشخصاتی مانند آدرس فروشنده، مشخصات کامل گیرنده، کد فرودگاه مبدا و مقصد، کد هشت رقمی بارنامه، نام شرکت حمل و نقل و شیوه پرداخت و هزینه باربری را در بر می‌گیرد. در واقع می‌توان گفت وجود بارنامه تحویل کالا را به شرکت حمل و نقل ثابت می‌کند و از جمله مدارک لازم برای ترخیص کالا از گمرک است که حتماً باید برای تخفیف کالا از گمرک آن را ارائه دهید. در صورت نداشتن بارنامه معتبر نمی‌توانید کالای خود را از گمرک ترخیص نمایید. بارنامه را می‌توان به نوعی رسید کالا دانست و هرگونه ادعایی خلاف اطلاعاتی که در بارنامه درج شده است، بی‌اعتبار و بی‌ارزش است به همین دلیل طرفین قرارداد در هنگام تنظیم بارنامه هوایی دقت کافی دارند و تمام موارد ذکر شده مورد توافق دو طرف است.

محتوای بارنامه حمل و نقل هوایی

بارنامه حمل و نقل هوایی شامل اطلاعات مختلفی است که به شناسایی و پیگیری محموله کمک می‌کند. این اطلاعات شامل موارد زیر است:

1. اطلاعات فرستنده (Shipper):
   • نام و نشانی فرستنده
   • شماره تماس و سایر اطلاعات ارتباطی
2. اطلاعات گیرنده (Consignee):
   • نام و نشانی گیرنده
   • شماره تماس و سایر اطلاعات ارتباطی
3. اطلاعات مربوط به حمل‌ونقل (Carrier Information):
   • نام شرکت هواپیمایی (Carrier)
   • کد پرواز و مسیر حمل
4. مشخصات بار (Cargo Information):
   • نوع کالاها
   • وزن خالص و ناخالص
   • تعداد بسته‌ها و نوع بسته‌بندی
   • ابعاد بسته‌ها
   • توضیحات مربوط به محتویات بار
   • ارزش کالا (در صورت نیاز)
5. مقصد و مبدا حمل (Origin and Destination):
   • فرودگاه مبدا و فرودگاه مقصد
   • جزئیات ترانزیت (در صورت وجود)
6. شرایط حمل و هزینه‌ها (Freight and Charges):
   • مبلغ پرداختی برای حمل‌ونقل
   • نوع پرداخت (پیش‌پرداخت، پرداخت به مقصد و غیره)
7. شرایط و مقررات (Conditions of Carriage):
   • شرایط حقوقی و قراردادی مربوط به حمل بار
   • مسئولیت‌ها و محدودیت‌های شرکت حمل‌ونقل

 

ویژگی‌ها و اهمیت بارنامه حمل و نقل هوایی

1. سند غیرقابل انتقال:
   • بارنامه حمل و نقل هوایی بر خلاف بارنامه‌های دریایی، غیرقابل انتقال است، به این معنی که نمی‌توان آن را به دیگری منتقل کرد یا به عنوان سند مالکیت کالا استفاده کرد.
2. ابزار ردیابی:
   • بارنامه حمل و نقل هوایی حاوی یک شماره منحصر به فرد (AWB Number) است که به عنوان کد ردیابی استفاده می‌شود. این شماره به فرستنده و گیرنده اجازه می‌دهد وضعیت و موقعیت محموله را در طول مسیر پیگیری کنند.
3. مدرک بیمه:
   • بارنامه حمل و نقل هوایی ممکن است به عنوان مدرک برای دریافت بیمه در صورت آسیب یا گم‌شدن کالاها استفاده شود.
4. ابزار مالی:
   • در معاملات بین‌المللی، بارنامه حمل و نقل هوایی می‌تواند به عنوان یکی از اسناد مورد نیاز برای تسویه حساب‌های مالی بین فروشنده و خریدار مورد استفاده قرار گیرد.

 

نکات مهم در استفاده از بارنامه حمل و نقل هوایی

• دقت در پر کردن اطلاعات: اشتباهات در اطلاعات بارنامه می‌تواند منجر به مشکلات جدی در ترخیص کالا، تحویل به مقصد و یا حتی گم‌شدن بار شود.
• بررسی مقررات محلی: برخی کشورها قوانین و مقررات خاصی برای بارنامه حمل و نقل هوایی دارند که باید رعایت شود.
• هماهنگی با شرکت حمل‌ونقل: بهتر است همیشه با شرکت حمل‌ونقل در مورد شرایط و هزینه‌های حمل هماهنگ باشید و مطمئن شوید که تمام جزئیات به درستی در بارنامه ذکر شده است.

 

بارنامه حمل و نقل هوایی یکی از اسناد کلیدی در فرآیند حمل و نقل بین‌المللی است. این سند علاوه بر اینکه به عنوان قرارداد حمل عمل می‌کند، ابزار مهمی برای پیگیری و مدیریت محموله‌ها نیز محسوب می‌شود. دقت در صدور و استفاده از بارنامه حمل و نقل هوایی می‌تواند به افزایش کارایی و کاهش خطرات مرتبط با حمل‌ونقل کمک کند.

 

انواع نسخه‌های بارنامه هوایی در حمل و نقل کالا

در سراسر جهان بارنامه هوایی را با نام‌های Airway Bill، Air Consignment Note یا Freight Note می‌شناسند. این بارنامه از طرف شرکت حمل و نقل صادر می‌شود و قابل معامله نیست. به همین دلیل سند مالکیت کالا به شمار نمی‌آید لذا لازم است صاحب کالا با دریافت بارنامه حمل و نقل هوایی در مقصد به شرکت حمل و نقل هوایی مربوطه مراجعه کند تا با تحویل رسید به آن شرکت، حواله دریافت بار را دریافت نماید. بارنامه‌های هوایی به صورت معمول در ۱۲ نسخه عرضه می‌شوند که از میان این نسخه‌ها سه نسخه دارای ارزش تجاری هستند و باقی نسخه‌ها متعلق به قسمت‌های داخلی شرکت حمل بار هوایی می‌باشند. شرح و کاربرد هر یک از نسخه‌های اصلی عبارت است از:

نسخه اصلی اول (For Carrier) این نسخه برای شرکت حمل کننده یا صادر کننده کالا است.

رسید اصلی دوم (for Consignee) این نسخه برای تحویل گیرنده کالا است.

نسخه اصلی سوم (For Shipper) این نسخه برای فرستنده کالا صادر می‌شود.

فرستنده کالا تا زمان رسیدن محموله به مقصد می‌تواند با مراجعه به شرکت هواپیمایی، مشخصات گیرنده کالا را تغییر دهد. بارنامه هوایی باید شامل مهر شرکت هواپیمایی و نیز اطلاعات مربوط به پرواز و تاریخ حرکت و رسیدن بار به مقصد باشد تا بتوان از آن جهت انجام فرایند ترخیص کالا از گمرک و سایر امور قانونی استفاده کرد.

 

اهمیت بارنامه هوایی در ترخیص کالا از گمرک

مهمترین دلیل دریافت و صدور بارنامه هوایی، جهت حمل بار هوایی و امور گمرکی و ترخیص کالا از گمرک است. اطلاعات درج شده در این رسید برای تعیین و برنامه‌ریزی مدت زمان تاخیر کالا بسیار مهم است و از آنجا که طبق نوع کالای وارداتی قوانین حمل و نقل هوایی هر کالا متفاوت است، تشریفات و امور گمرکی مربوط به برخی از کالاها باید زودتر و یا با مراقبت بیشتری انجام شوند.

صاحب کالا برای اینکه بتواند کالای خود را از گمرک ترخیص کند به بارنامه نیاز دارد، بنابراین لازم است فروشنده بارنامه را همراه با شرایط توافق شده برای خریدار ارسال کند. اگر از شیوه‌های پرداخت گشایش اعتبار اسنادی برات در معامله استفاده شده باشد، باید بارنامه هوایی به بانک عامل واگذار شود.

بارنامه هوایی (Air Waybill – AWB) یکی از اسناد کلیدی در فرآیند ترخیص کالا از گمرک است. بدون این سند، عملاً امکان شناسایی، تطبیق و آزادسازی کالا از گمرک وجود ندارد. در ادامه، به دلایل اهمیت این سند در ترخیص گمرکی پرداخته می‌شود:

اثبات مالکیت و هویت کالا

بارنامه هوایی مشخص می‌کند چه کالایی، از طرف چه کسی، برای چه کسی، و با چه مشخصاتی ارسال شده است. این اطلاعات به گمرک اجازه می‌دهد تا مطمئن شود کالا مطابق اظهارنامه وارداتی است و متقاضی ترخیص، مالک یا نماینده قانونی آن است.

تطبیق با سایر اسناد تجاری

بارنامه هوایی باید با اسنادی مانند فاکتور تجاری، لیست بسته‌بندی و گواهی مبدأ هم‌خوانی داشته باشد. هرگونه مغایرت ممکن است باعث تأخیر در ترخیص یا توقیف کالا شود.

مشخص کردن وزن، تعداد و نوع کالا

گمرک برای ارزیابی تعرفه گمرکی، مالیات و استانداردهای ایمنی، نیازمند دانستن دقیق وزن، تعداد بسته‌ها و نوع محموله است که این اطلاعات به‌طور مستقیم در بارنامه درج می‌شود.

ضرورت در فرآیند اظهار گمرکی

در سامانه‌های گمرکی (مانند EPL در ایران)، شماره بارنامه به‌عنوان کلید اصلی پیگیری و ثبت اظهارنامه استفاده می‌شود. واردکنندگان باید این شماره را در سیستم ثبت کرده و منتظر تأیید گمرک باشند.

مدرک لازم برای بیمه و بازرسی

در صورت بروز خسارت یا اختلاف، بارنامه به‌عنوان سند رسمی در تعیین مسئولیت شرکت حمل‌ونقل یا درخواست غرامت از شرکت بیمه استفاده می‌شود. گمرک نیز برای بررسی وضعیت کالا ممکن است به آن رجوع کند.

بدون بارنامه هوایی، ترخیص قانونی کالا از گمرک امکان‌پذیر نیست. این سند نه‌تنها برای اثبات مالکیت و اطلاعات فنی کالا مهم است، بلکه ستون فقرات فرآیندهای حقوقی و لجستیکی واردات کالا به‌شمار می‌رود.

نحوه ارسال بارنامه میان فروشنده و خریدار

همانطور که در ابتدای مقاله بررسی کردیم اگر بانک نقش و مسئولیتی در پرداخت هزینه‌های لازم نداشته باشد، انتقال بارنامه میان خریدار و فروشنده به یکی از روش‌های تجارت بین‌المللی که در ادامه مقاله بررسی می‌کنیم انجام می‌شود. در یکی از روش‌ها فروشنده مسئول حمل و نقل کالا است و بارنامه هوایی توسط او به خریدار ارائه می‌شود. در روشی دیگر خریدار مسئول حمل و نقل است و لازم است بارنامه توسط وی برای فروشنده فرستاده شود. روش سوم برای زمانی است که فروشنده باید کالا را در محل مورد نظر به دست مشتری برساند و بارنامه نیز باید توسط او به کشور مقصد ارسال شود و توسط نماینده او در گمرک مقصد جهت ارجاع گیرنده تحویل داده شود. یکی از پرکاربرترین روش‌های ارسال بارنامه هوایی، چسباندن اصل بارنامه‌ها به بسته‌بندی کالا یا قرار دادن در POUCH و ارسال همراه بار می‌باشد.

 

نحوه‌ی صدور و مراحل تکمیل بارنامه هوایی

بارنامه هوایی (Air Waybill – AWB) سندی است که توسط شرکت هواپیمایی یا نماینده‌ی آن صادر می‌شود و بیانگر قرارداد حمل‌ونقل بین فرستنده و شرکت حمل هوایی است. صدور صحیح این سند، هم از نظر قانونی و هم لجستیکی بسیار حیاتی است.

مراحل صدور و تکمیل بارنامه هوایی:

1. دریافت اطلاعات اولیه از فرستنده:

   • نام و آدرس دقیق فرستنده و گیرنده

   • مشخصات کامل کالا (نام کالا، وزن، حجم، نوع بسته‌بندی)

   • نوع سرویس حمل (اکسپرس، معمولی)

   • کشور مبدأ و مقصد

   • ارزش کالا برای گمرک و بیمه

2. انتخاب شماره بارنامه (AWB Number):

   • شماره‌ای منحصر به فرد شامل کد شرکت هواپیمایی + شماره شناسایی

   • به‌صورت خودکار توسط سیستم حمل‌ونقل یا نماینده بار صادر می‌شود

3. تعیین مسیر حمل:

   • مشخص کردن مسیر پروازی (پرواز مستقیم یا چند مرحله‌ای)

   • درج کد فرودگاه‌ها بر اساس استاندارد IATA

4. ثبت اطلاعات کالا در فرم بارنامه:

   • نوع کالا و شرح دقیق آن

   • تعداد بسته‌ها (Packages)

   • وزن خالص و وزن حجمی

   • ابعاد کالا و نوع بسته‌بندی

5. مشخص کردن هزینه‌ها و شرایط حمل:

   • کرایه حمل (Freight Charges)

   • هزینه‌های جانبی (Handling, Fuel, Security)

   • تعیین اینکه پرداخت در مبدأ است یا مقصد (Prepaid / Collect)

6. تأیید نهایی و چاپ بارنامه:

   • مهر و امضای فرستنده و نماینده شرکت حمل

   • چاپ سه نسخه اصلی + چند نسخه کپی برای بخش‌های مختلف (گمرک، فرودگاه، گیرنده)

7. ارسال همراه با محموله:

   • نسخه‌ای از بارنامه همراه محموله ارسال می‌شود تا در فرودگاه مقصد، تحویل و ترخیص تسهیل گردد.

 

نقش بارنامه هوایی در فرآیند بیمه‌ی کالا

بارنامه هوایی تنها یک سند حمل نیست؛ بلکه نقشی کلیدی در فرآیند بیمه‌ی کالا نیز ایفا می‌کند. این سند، اطلاعات حیاتی برای شرکت بیمه فراهم می‌آورد تا در صورت بروز حادثه، خسارت را ارزیابی و پرداخت کند.

چرا بارنامه هوایی برای بیمه مهم است؟

1. اثبات مالکیت کالا و مسئولیت حمل:

   • بارنامه نشان می‌دهد چه کسی کالا را ارسال کرده و کدام شرکت حمل‌ونقل مسئول حمل آن بوده است.

2. تعیین ارزش کالا:

   • اگر ارزش کالا در بخش مربوطه درج شود، می‌تواند مبنای ارزیابی خسارت در بیمه قرار گیرد.

3. مشخص شدن شرایط حمل:

   • شرکت بیمه با بررسی نوع حمل، وزن، بسته‌بندی و شرایط حمل، می‌تواند ریسک را تحلیل کند.

4. استفاده به‌عنوان سند در پرونده‌های خسارت:

   • در صورت گم‌شدن، آسیب یا تأخیر در تحویل، بارنامه یکی از اسناد اصلی برای ثبت شکایت یا مطالبه‌ی خسارت از بیمه است.

5. تعیین نوع بیمه (در صورت درج):

   • برخی بارنامه‌ها دارای کد یا علامتی هستند که نشان‌دهنده‌ی نوع بیمه (مثلاً CIF یا FOB) هستند.

نکته مهم:

برای استفاده مؤثر از بارنامه در فرآیند بیمه، اطلاعات آن باید دقیق، کامل و بدون خطا باشد. هرگونه اشتباه در نام کالا، وزن یا ارزش، می‌تواند به رد شدن درخواست بیمه منجر شود.

 

بارنامه حمل و نقل هوایی الکترونیکی

بارنامه حمل بار هوایی الکترونیکی (e-AWB) در سال ۲۰۱۰ معرفی شد و حدود ۹ سال بعد در سال ۲۰۱۹ به عنوان قرارداد حمل و نقل برای همه انواع بارهای هوایی مورد استفاده قرار گرفت. با وجود این بارنامه هنوز هم از بارنامه کاغذی استفاده می‌شود. در بارنامه الکترونیکی مانند بارنامه‌های کاغذی اطلاعاتی از جمله نام شرکت حمل و نقل، مشخصات، نوع بسته بندی، تعداد، حجم، وزن کالا  درج می‌شود. نامه‌های الکترونیکی کاغذ بازی‌های اداری را کمتر می‌کند و ذخیره اسناد و کنترل محموله با سرعت بیشتری انجام می‌شود.

 

مقررات و دستورالعمل‌های انواع بارنامه

در انواع مختلف روش‌های حمل و نقل بارنامه‌هایی که صادر می‌شوند مقررات و ضوابط خاصی دارند که رعایت آنها برای هر دو طرف قرارداد ضروری است و حتی رانندگان نیز باید آن را رعایت کنند. در ادامه برخی از دستورالعمل‌های رایج در حوزه شرکت‌های حمل و نقل و گیرندگان و فرستندگان را بررسی می‌کنیم.

 

مقررات مربوط به فرستندگان کالا

اعلام دقیق مشخصات محموله، آدرس دقیق محل بارگیری، آدرس دقیق محل تخلیه بار، ذکر مشخصات گیرنده بار، مشخصات کامل بار مانند تعداد، وزن، طول ارتفاع و حجم، انجام بارگیری در زمان مناسب و ارسال محموله در زمان مقرر از جمله مسئولیت‌ها و ضوابط رایجی هستند که فرستنده کالا باید آن را به موقع انجام دهد.

 

مقررات بارنامه هوایی مربوط به شرکت حمل و نقل

شرکت‌های حمل‌ونقل هوایی ملزم به رعایت مقررات خاصی هنگام صدور و اجرای بارنامه هوایی (AWB) هستند. این مقررات هم از منابع بین‌المللی و هم از رویه‌های داخلی شرکت‌ها و قوانین ملی نشأت می‌گیرند و هدف آن‌ها حفاظت از حقوق فرستنده، گیرنده، و حمل‌کننده است.

مهم‌ترین مقررات مرتبط با شرکت حمل‌ونقل در بارنامه هوایی

الزام به صدور بارنامه بر اساس استاندارد IATA

• شرکت‌های عضو IATA باید از بارنامه استاندارد IATA استفاده کنند که شامل قالب خاص، اطلاعات مشخص، و کد شرکت هواپیمایی است.

• هر بارنامه دارای شماره‌ای یکتا است که با ۳ رقم کد شرکت آغاز می‌شود.

درج اطلاعات دقیق بار و مسیر حمل

• شرکت حمل‌ونقل موظف است اطلاعات کامل و دقیق را از فرستنده دریافت کرده و در AWB درج کند:

  • نوع کالا، وزن، ابعاد، مقصد، و اطلاعات گیرنده.

• درج اطلاعات نادرست می‌تواند شرکت را در برابر مسئولیت حقوقی و جریمه‌های گمرکی قرار دهد.

رعایت مقررات حمل کالاهای خطرناک

• طبق مقررات IATA DGR (Dangerous Goods Regulations)، شرکت‌ها باید اطمینان حاصل کنند که کالاهای خطرناک با اعلام رسمی فرستنده حمل می‌شوند و در بارنامه درج شده‌اند.

• حمل بدون اظهار می‌تواند منجر به توقیف کالا و جریمه‌های سنگین شود.

مسئولیت حمل کالا طبق کنوانسیون‌ها

• شرکت حمل‌ونقل بر اساس کنوانسیون مونترال یا ورشو مسئول هرگونه خسارت، تأخیر یا مفقودی کالا است، مگر اینکه خلاف آن را اثبات کند.

• حدود مسئولیت در صورت خسارت، معمولاً بر حسب واحد SDR (حق برداشت ویژه) محاسبه می‌شود.

رعایت الزامات اسناد دیجیتال (e-AWB)

• در صورت استفاده از e-AWB، شرکت باید دارای زیرساخت دیجیتال امن و مورد تأیید IATA باشد.

• داده‌ها باید رمزنگاری و با امضای دیجیتال ثبت شوند.

حفظ نسخه‌ها و ارائه به مراجع قانونی

• شرکت حمل‌ونقل باید نسخه‌های اصلی بارنامه را نگهداری کرده و در صورت درخواست، به گمرک یا مقامات قضایی ارائه دهد.

• مدت زمان نگهداری بسته به قوانین ملی متفاوت است (مثلاً در ایران معمولاً 5 سال).

تسویه مالی بر اساس نرخ مندرج در AWB

• نرخ حمل و کلیه هزینه‌ها باید به‌طور شفاف در بارنامه درج شود.

• شرکت نمی‌تواند پس از صدور بارنامه، هزینه‌ای اضافه دریافت کند مگر در صورت تغییرات رسمی در خدمات ارائه‌شده.

مقررات بارنامه هوایی برای شرکت‌های حمل‌ونقل، چارچوبی قانونی و عملی برای صدور، اجرا و پیگیری محموله فراهم می‌کند. رعایت این مقررات نه تنها از بروز اختلافات حقوقی جلوگیری می‌کند، بلکه اعتبار شرکت حمل‌ونقل را در سطح بین‌المللی حفظ می‌نماید.

 

مقررات مربوط به گیرندگان کالا و رانندگان

گیرنده کالا وظیفه دارد بار را در زمان تعیین شده برای جلوگیری از پرداخت انبارداری تخلیه کند و کرایه حمل و نقل را به میزان درج شده در قرارداد پرداخت نماید. راننده مسئولیت‌هایی مانند حفظ و نگهداری بارنامه هوایی، حضور به موقع در مبدا برای بارگیری و حفاظت کامل از محموله بارگیری شده را بر عهده دارد و باید تا زمان ترخیص کالا در گمرک از کالا مراقبت کند.

بارنامه هوایی چه نقشی در ترخیص کالا دارد؟

زمانی که صاحب کالا قصد دارد با استفاده از روش‌ حمل و نقل هوایی محموله تجاری خود را از کشور مبدا به مقصد ارسال نماید، به سندی به نام بارنامه هوایی نیاز است. بارنامه هوایی سندی است که بین فروشنده محموله تجاری یا صادر کننده و شرکت حمل و نقل هوایی منعقد می‌شود و سپس به دست خریدار می‌رسد. این سند از جمله مدارک بسیار مهم برای ترخیص محموله هوایی از گمرک است و نقش بسیار مهمی در روند ترخیص کالا از گمرک دارد زیرا اطلاعات بسیار مهمی در رابطه با محتویات و سایر اطلاعات مربوط به محموله تجاری وارداتی در این سند ذکر می‌شود که در زمان ترخیص کالا از گمرک مورد استفاده قرار می‌گیرد.

از جمله مواردی که استفاده از بارنامه هوایی برای صاحبان کالا را اجباری می‌کند، حساسیت در روند حمل و نقل و بازرسی کالاهای وارداتی است. بارنامه سبب می‌شود تا هر کدام از افراد در مراحل حمل و نقل متوجه شوند که کالای شما از چه نوعی است و در حمل و نقل آن از چه روشی استفاده کنند تا کالای شما آسیب نبیند.

بارنامه هوایی (Air Waybill – AWB) یکی از مهم‌ترین اسناد حمل‌ونقل بین‌المللی است که در فرآیند ترخیص کالا از گمرک نقش کلیدی ایفا می‌کند. این سند نه‌تنها نقش شناسنامه‌ی محموله را دارد، بلکه برای انجام تشریفات قانونی و گمرکی ضروری است.

نقش‌های اصلی بارنامه هوایی در ترخیص کالا

سند شناسایی کالا

بارنامه هوایی حاوی اطلاعات دقیق درباره‌ی محموله است:

• نوع و تعداد کالا

• وزن و ابعاد

• فرستنده و گیرنده

• شماره پرواز، مبدا و مقصد

این اطلاعات برای ثبت اظهارنامه گمرکی و تطبیق با سایر اسناد (فاکتور، لیست بسته‌بندی و …) حیاتی هستند.

اثبات مالکیت یا نمایندگی قانونی

• بارنامه مشخص می‌کند چه شخص یا شرکتی محموله را سفارش داده یا مالک آن است.

• ترخیص‌کننده (اعم از صاحب کالا یا نماینده قانونی او) باید نسخه‌ای از بارنامه را به گمرک ارائه دهد تا حق دریافت کالا تأیید شود.

کلید پیگیری و تطبیق گمرکی

• شماره‌ی بارنامه در سامانه گمرکی (مانند EPL در ایران) برای ثبت اطلاعات، دریافت مجوزها و رهگیری وضعیت محموله استفاده می‌شود.

• گمرک بر اساس این شماره می‌تواند مسیر کالا را بررسی کند و سوابق حمل را تطبیق دهد.

نیاز برای پرداخت حقوق و عوارض گمرکی

• وزن و ارزش کالا که در بارنامه درج شده است، ممکن است مبنای محاسبه‌ی عوارض گمرکی قرار گیرد.

• هرگونه مغایرت بین بارنامه و فاکتور می‌تواند باعث تأخیر در ترخیص یا جریمه شود.

سند پشتیبان در صورت اختلاف یا بازرسی

• اگر گمرک به صحت اطلاعات کالا مشکوک شود، از بارنامه به‌عنوان مرجع استفاده می‌کند.

• در صورت بروز خسارت یا تأخیر، بارنامه به‌عنوان سند حقوقی علیه شرکت حمل‌ونقل یا برای دریافت غرامت از بیمه نیز کاربرد دارد.

بدون بارنامه هوایی، ترخیص کالا از گمرک عملاً امکان‌پذیر نیست. این سند اطلاعات حیاتی محموله را ارائه می‌دهد، مالکیت یا نمایندگی را مشخص می‌کند، و پایه‌ای برای کلیه فرآیندهای گمرکی و قانونی در واردات یا صادرات هوایی است.

نحوه دریافت بارنامه هوایی

همانطور که در ابتدای مقاله اشاره کردیم بارنامه هوایی سندی است بین صادر کننده و شرکت حمل و نقل هوایی که به دست خریدار محموله تجاری نیز می‌رسد. برای اینکه صادرکننده بتواند بارنامه هوایی را از شرکت حمل و نقل دریافت کند باید مراحل زیر را طی نماید:

در ابتدا باید تمامی اطلاعات خواسته شده در لیست درخواست بارنامه هوایی را پر کند. در گام بعدی باید مشخصات دقیق مبدا و مقصد محموله تجاری را در کارنامه ذکر نماید. وارد کردن تمامی اطلاعات خواسته شده در ارتباط با فروشنده و خریدار محموله تجاری نیز یکی دیگر از مراحل دریافت بارنامه است که باید به صورت دقیق پر شود. در گام بعدی صادرکننده باید تمامی مجوزهای لازم که با توجه به نوع محموله تجاری برای حمل و نقل آن مورد نیاز است را دریافت و سپس باید مشخصاتی چون وزن، تعداد، حجم کالا، ارتفاع  کالا را ذکر کند. در نهایت باید تاریخ دقیق ارسال بار و رسیدن بار به مقصد مشخص شود.

1. برقراری ارتباط با شرکت حمل‌ونقل هوایی (فورواردر یا ایرلاین)

   • ابتدا باید با یک شرکت حمل‌ونقل بین‌المللی (فورواردر Freight Forwarder) یا مستقیماً با ایرلاین تماس بگیرید.

   • اطلاعات مربوط به بار، مبدا، مقصد، وزن و نوع کالا را در اختیارشان بگذارید.

2. ارائه مدارک مورد نیاز

   • فاکتور تجاری (Commercial Invoice)

   • لیست بسته‌بندی (Packing List)

   • گواهی مبدأ (در صورت نیاز)

   • مجوزهای صادراتی یا وارداتی (در صورت نیاز)

3. رزرو فضای حمل (Booking)

   • شرکت فورواردر یا ایرلاین بر اساس اطلاعات شما فضای لازم برای حمل بار را رزرو می‌کند.

   • معمولاً شماره بارنامه پس از انجام رزرو به شما اختصاص داده می‌شود.

4. صدور بارنامه هوایی (AWB)

   • بعد از پذیرش بار، شرکت حمل‌ونقل بارنامه هوایی را صادر می‌کند.

   • این بارنامه شامل اطلاعاتی مثل:

     • شماره AWB

     • نام فرستنده و گیرنده

     • شرح کالا

     • وزن ناخالص

     • مسیر پرواز

     • تاریخ ارسال و غیره.

5. پرداخت هزینه‌ها

   • باید هزینه حمل بار، بسته به نوع حمل (پیش‌کرایه یا پس‌کرایه)، پرداخت شود.

6. دریافت نسخه بارنامه

   • بارنامه معمولاً در ۳ نسخه اصلی صادر می‌شود:

     • نسخه شرکت حمل‌ونقل

     • نسخه گیرنده

     • نسخه فرستنده (شما)

   • نسخه دیجیتال یا فیزیکی آن را دریافت می‌کنید.

نکات مهم:

• بارنامه هوایی سند مالکیت بار نیست، ولی مدرک حمل رسمی است.

• نمی‌توان کالا را بدون صدور AWB بارگیری کرد.

• شماره AWB معمولاً ۱۱ رقمی و قابل پیگیری آنلاین است.

تفاوت بارنامه هوایی و معمولی در چیست؟

بارنامه هوایی که به اصطلاح به آن Air Waybill گفته می‌شود و مخفف آن (AWB) است دارای تفاوت‌هایی با سایر انواع بارنامه است که در ادامه مقاله به این موارد اشاره خواهیم کرد.

 

بارنامه هوایی: بارنامه هوایی یک سند مالکیت به حساب نمی‌آید به همین دلیل قابل مذاکره نیست. بارنامه هوایی در اصل یک گواهی و رسید است که شرکت حمل و نقل هوایی در ازای تحویل گرفتن محموله تجاری، آن را برای صاحب کالا صادر می‌کند. این بارنامه پس از دریافت محموله تجاری توسط مسئولین شرکت حمل و نقل در ۹ نسخه صادر می‌شود.

بارنامه معمولی: بارنامه معمولی به عنوان یک سند مالکییت صادر می‌شود. این بارنامه از سمت شرکت حمل و نقل دریایی و یا زمینی به عنوان یک رسید حمل و نقل صادر می‌شود. بارنامه معمولی به صورت کلی در سه نسخه صادر می‌گردد.

کاربرد بارنامه هوایی

بارنامه هوایی کاربردهای گوناگونی در روند تجارت بین‌المللی دارد. مهمترین کاربردهای بارنامه هوایی در تجارت بین‌المللی عبارتند از:

دریافت به عنوان گواهی و رسید از شرکت حمل و نقل

اعتبار داشتن به عنوان یک قرارداد بین صادرکننده و شرکت حمل و نقل هوایی

دارا بودن یک شماره ردیابی که می‌توان این شماره را در هر لحظه از مسیر کالا بررسی کرد و به کمک آن بتوان متوجه شد که کالا در کدام مسیر قرار دارد

در بارنامه هوایی اطلاعات تماس خریدار و فروشنده به صورت کامل قید می‌شود

از بارنامه هوایی می‌توان برای فرایندهای حسابداری استفاده کرد و آن را به صورت حساب حمل و نقل پیوست کرد، زیرا اطلاعات مفیدی در آن ذکر شده است

بارنامه هوایی در فرایند ترخیص کالا اهمیت بسیار زیادی دارد

بارنامه هوایی دارای دستورالعمل‌های مربوط برای جابجایی کالا است از این رو می‌توان از آن به عنوان کتاب قوانین جابجایی کالا استفاده کرد

اطلاعات موجود در بارنامه حمل و نقل هوایی

بارنامه حمل‌ونقل هوایی (Air Waybill – AWB) سندی غیرقابل انتقال و رسمی است که حاوی اطلاعات کامل درباره‌ی محموله، فرستنده، گیرنده و شرایط حمل است. این اطلاعات هم برای حمل‌کننده و هم برای مقامات گمرکی اهمیت دارد. در ادامه، به مهم‌ترین بخش‌های اطلاعاتی موجود در یک بارنامه هوایی اشاره می‌شود:

اطلاعات موجود در بارنامه حمل‌ونقل هوایی

نکته:

در بارنامه هوایی سنتی معمولاً ۸ نسخه صادر می‌شود که شامل نسخه‌هایی برای شرکت حمل، فرستنده، گیرنده، گمرک و سایر طرف‌های ذی‌نفع است.

 

چند نکته مهم در رابطه با حمل و نقل هوایی بار

فرستنده کالا در زمان ارسال محموله خارجی باید از قوانین و مقررات گمرکی کشور مبدا و نیز از قوانین و مقررات کشور مقصد برای ترخیص و دریافت مجوزهای لازم اطلاعات کافی داشته باشد تا برای ارسال یا دریافت کالای خود دچار مشکل نشود. همچنین باید توجه داشته باشید که شرایط حمل و نقل بار به صورت هوایی با شرایط حمل و نقل دریایی و زمینی متفاوت است. در روش حمل و نقل هوایی هزینه ارسال بسته‌ها با توجه به جنس، وزن، حجم و همچنین هواپیمایی به کار گرفته شده، تعیین و محاسبه می‌شود و هیچ هزینه کلی در این رابطه وجود ندارد. اگر می‌خواهید از هزینه‌های مربوط به حمل و نقل بار هوایی مطلع شوید می‌توانید با شرکت‌های فعال در حوزه حمل بار هوایی تماس بگیرید.

 

مقررات بین‌المللی مرتبط با بارنامه هوایی

بارنامه هوایی (Air Waybill یا AWB) سندی غیرقابل انتقال است که توسط شرکت حمل‌ونقل هوایی صادر شده و به‌عنوان رسید محموله و قرارداد حمل‌ونقل عمل می‌کند. مهم‌ترین مقررات بین‌المللی در این زمینه:

الف) کنوانسیون ورشو (Warsaw Convention – 1929)

• اولین معاهده بین‌المللی که مقررات مربوط به حمل‌ونقل هوایی را تدوین کرد.

• بارنامه هوایی را به‌عنوان مدرک رسمی حمل و ابزار تعیین حدود مسئولیت شرکت حمل‌ونقل معرفی کرد.

• مسئولیت شرکت هواپیمایی در قبال خسارات وارده به بار، محدود به میزان مشخصی بود، مگر اینکه اثبات شود خسارت ناشی از بی‌احتیاطی عمدی شرکت بوده است.

ب) پروتکل لاهه (1955) و دیگر پروتکل‌ها

• برای اصلاح و تکمیل کنوانسیون ورشو ایجاد شدند و به‌ویژه به افزایش حدود مسئولیت‌ها و به‌روزرسانی مفاهیم حقوقی پرداختند.

پ) کنوانسیون مونترال (Montreal Convention – 1999)

• جایگزین عملی کنوانسیون ورشو در بسیاری از کشورها شد.

• پذیرش فرم‌های الکترونیکی مانند بارنامه هوایی الکترونیکی (e-AWB) را ممکن ساخت.

• حدود مسئولیت را به‌روز کرد (مثلاً حدود 22 SDR برای هر کیلو بار در موارد خسارت یا مفقودی).

 

نمونه‌هایی از خطاهای رایج در بارنامه هوایی و پیامدهای آن‌ها

 

مقایسه‌ی بارنامه هوایی با سایر اسناد حمل‌ونقل

 

نقش بارنامه هوایی در زنجیره‌ی تأمین و لجستیک بین‌المللی

بارنامه هوایی یکی از اسناد کلیدی در جریان حمل‌ونقل بین‌المللی است و نقش‌های متعددی در زنجیره تأمین ایفا می‌کند:

الف) نقش‌های اصلی:

• سند حمل: اثبات وجود قرارداد بین فرستنده و شرکت حمل‌ونقل.

• رسید بار: تأیید دریافت کالا توسط شرکت حمل.

• سند ردیابی: اطلاعات کلیدی درباره مسیر، زمان حرکت و مقصد کالا را فراهم می‌کند.

• مدرک گمرکی: برای اظهار کالا در مبادی خروجی و ورودی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

• ابزار مالی: در تراکنش‌های اعتباری (مانند LC) ممکن است به‌عنوان سند اثبات ارسال استفاده شود.

ب) تسهیل گردش اطلاعات در زنجیره تأمین

• کمک به هماهنگی میان بازیگران مختلف از جمله فروشنده، خریدار، گمرک، بانک و شرکت‌های حمل‌ونقل.

• نقش حیاتی در کاهش تأخیرها، جلوگیری از دوباره‌کاری و کاهش هزینه‌های حمل و انبارداری.

 

چالش‌های رایج در استفاده از بارنامه هوایی و راه‌حل‌های پیشنهادی

 

آینده‌ی بارنامه هوایی: از نسخه‌های کاغذی تا دیجیتال

تحول دیجیتال در لجستیک باعث تغییر ماهیت اسناد حمل‌ونقل از فرم‌های سنتی به دیجیتال شده است.

بارنامه هوایی دیجیتال (e-AWB):

• توسط IATA از سال ۲۰۱۰ به‌صورت رسمی معرفی شد.

• جایگزین نسخه کاغذی شده و با امضای دیجیتال اعتبار می‌یابد.

• طبق برنامه IATA، اکثر شرکت‌های حمل‌ونقل هوایی تا سال‌های اخیر به e-AWB روی آورده‌اند.

مزایای e-AWB:

• کاهش هزینه‌ها (چاپ، ذخیره‌سازی، ارسال فیزیکی)

• کاهش خطاهای انسانی

• تسریع فرآیند ترخیص گمرکی

• افزایش امنیت و امکان ردیابی دقیق‌تر

آینده‌ی پیش‌بینی‌شده:

• ادغام با بلاک‌چین برای تأمین شفافیت و امنیت.

• اتصال مستقیم به سیستم‌های ERP و بانک‌ها برای تسهیل فرآیند پرداخت و اعتبار اسنادی.

• استفاده از هوش مصنوعی برای پیش‌بینی اختلالات و تحلیل داده‌های حمل‌ونقل.

 

سخن پایانی 

در این مقاله سعی کردیم اهمیت و نقش بارنامه هوایی جهت انجام اموری مانند ترخیص کالا از گمرک را بررسی کنیم. شما با آشنایی با این قوانین و مقررات می‌توانید به راحتی فعالیت‌های تجاری خود را با استفاده از حمل بار هوایی انجام دهید. در حال حاضر گمرک فرودگاه امام خمینی تنها گمرک فعال در کشور برای دریافت و ترخیص انواع بار هوایی است که پیشنهاد می‌کنیم جهت ترخیص کالای خود از گمرکات کشور به ویژه گمرک فرودگاه از افراد متخصص‌ در این حوزه کمک بگیرید تا دریافت کالای شما از گمرک دچار مشکل نشود.

 

سوالات متداول 

کدام مشخصات گیرنده و فرستنده بار باید در بارنامه درج شوند؟

لازم است نام و آدرس دقیق فروشنده و خریدار به طور کامل در بارنامه هوایی، زمینی و دریایی درج شود.

شماره بارنامه در کدام قسمت بارنامه ثبت شده است؟

در گوشه سمت چپ بارنامه کد سه رقمی مربوط به شرکت هواپیمایی و کنار آن کد ۸ رقمی که همان شماره بارنامه هوایی است درج شده است.

بارنامه حمل‌ونقل هوایی چه اطلاعاتی را شامل می‌شود؟

بارنامه هوایی حاوی اطلاعاتی مانند نام و نشانی فرستنده و گیرنده، مشخصات کالا (نوع، وزن، تعداد بسته‌ها، ابعاد)، اطلاعات مربوط به شرکت حمل‌ونقل، مسیر حمل، شرایط حمل و هزینه‌ها است.

تفاوت بین بارنامه هوایی و بارنامه دریایی چیست؟

بارنامه هوایی سندی غیرقابل انتقال است و به عنوان رسید کالا عمل می‌کند، در حالی که بارنامه دریایی می‌تواند به عنوان سند مالکیت کالا نیز مورد استفاده قرار گیرد و قابل انتقال است.

بارنامه هوایی در چند نسخه صادر می‌شود؟

بارنامه هوایی معمولاً در ۱۲ نسخه صادر می‌شود که سه نسخه آن اصلی و سایر نسخه‌ها برای استفاده‌های داخلی شرکت حمل‌ونقل و مقامات مربوطه است.

چرا بارنامه هوایی برای ترخیص کالا از گمرک ضروری است؟

بارنامه هوایی به عنوان سندی رسمی برای اثبات مالکیت و مشخصات کالا مورد نیاز است و بدون آن نمی‌توان کالا را از گمرک ترخیص کرد.

چه تفاوتی بین بارنامه اصلی و بارنامه فرعی وجود دارد؟

بارنامه اصلی (Master Air Waybill) توسط شرکت هواپیمایی صادر می‌شود و بارنامه فرعی (House Air Waybill) توسط آژانس‌های حمل‌ونقل یا فورواردرها صادر می‌گردد.

بارنامه هوایی چگونه به ردیابی محموله کمک می‌کند؟

بارنامه هوایی دارای شماره منحصر به فردی است که امکان ردیابی وضعیت و موقعیت محموله را در طول مسیر حمل‌ونقل فراهم می‌کند.

آیا بارنامه هوایی به عنوان سند بیمه نیز عمل می‌کند؟

بارنامه هوایی می‌تواند به عنوان مدرکی برای دریافت بیمه در صورت آسیب یا گم‌شدن کالاها مورد استفاده قرار گیرد.

چه نکاتی در تکمیل بارنامه هوایی باید رعایت شود؟

دقت در وارد کردن اطلاعات صحیح، هماهنگی با شرکت حمل‌ونقل و بررسی مقررات محلی از جمله نکات مهم در تکمیل بارنامه هوایی است.

بارنامه حمل و نقل هوایی چیست؟

بارنامه حمل و نقل هوایی یک سند قانونی است که توسط شرکت هواپیمایی صادر می‌شود و اطلاعات مربوط به محموله، فرستنده، گیرنده، مسیر و شرایط حمل و نقل را شامل می‌شود. این سند به عنوان قرارداد بین فرستنده و حمل‌کننده عمل می‌کند.

چه اطلاعاتی در بارنامه حمل و نقل هوایی درج می‌شود؟

بارنامه حمل و نقل هوایی شامل اطلاعاتی مانند نام و نشانی فرستنده و گیرنده، توضیحات کالا، وزن و حجم محموله، مقصد، شماره پرواز، تاریخ حمل و شرایط پرداخت هزینه حمل است.

چرا بارنامه حمل و نقل هوایی مهم است؟

بارنامه حمل و نقل هوایی به عنوان مدرک رسمی برای اثبات مالکیت کالا، تعیین مسئولیت‌ها و شرایط حمل، و همچنین پیگیری محموله در طول مسیر حمل و نقل هوایی بسیار مهم است.

آیا بارنامه حمل و نقل هوایی یک سند قابل انتقال است؟

بارنامه حمل و نقل هوایی معمولاً یک سند غیرقابل انتقال است، به این معنی که تنها گیرنده مشخص شده در سند می‌تواند محموله را دریافت کند. در برخی موارد خاص، بارنامه می‌تواند به نام فرد دیگری منتقل شود، اما این امر بستگی به شرایط توافق‌شده دارد.

چه تفاوتی بین بارنامه حمل و نقل هوایی و بارنامه دریایی وجود دارد؟

بارنامه حمل و نقل هوایی یک سند غیرقابل انتقال است و معمولاً برای حمل و نقل سریع‌تر و محموله‌های کوچک‌تر استفاده می‌شود. در مقابل، بارنامه دریایی قابل انتقال است و بیشتر برای حمل و نقل محموله‌های بزرگ و سنگین استفاده می‌شود.

چه نقش بارنامه حمل و نقل هوایی در فرآیند ترخیص کالا دارد؟

بارنامه حمل و نقل هوایی به عنوان یکی از اسناد اصلی برای ترخیص کالا در گمرک استفاده می‌شود. این سند اطلاعات لازم برای ارزیابی و بررسی محموله را در اختیار مقامات گمرکی قرار می‌دهد.