به سند انتقال مالکیت کالا از فروشنده به خریدار بارنامه گفته می‌شود که در صنعت حمل و نقل دریایی، زمینی و هوایی کاربرد دارد. با گذشت زمان و رشد چشمگیر صنایع، نیاز به حمل بار هوایی در سراسر جهان افزایش پیدا کرد و به همین دلیل بارنامه هوایی جهت انجام اموری نظیر بارگیری یا تخلیه بار و نیز ترخیص کالا از گمرک مورد توجه قرار گرفت. با توجه به اینکه ارائه این سند برای تاجرانی که قصد حمل و نقل هوایی کالای خود را دارند بسیار ضروری است، به همین دلیل نیاز است با شناخت تعریف بارنامه هوایی و آشنایی با نکات کلیدی مربوط به این حوزه برای انجام فعالیت تجاری اقدام کنید و اطلاعات خود را افزایش دهید.
بارنامه حمل و نقل هوایی چیست؟
به طور کلی بارنامه هوایی مخفف عبارت Bill of Lading است و گاهی به صورت B/L نیز نوشته می‌شود. تمامی بارنامه‌ها در واقع اوراق و اسناد معتبری هستند که برای جابجایی و انتقال محموله توسط شرکت حمل و نقل مورد نظر صادر می‌شود. این بارنامه‌ها براساس نوع روش حمل و نقل به سه دسته بارنامه‌های زمینی، هوایی و دریایی دسته‌بندی می‌شوند.
بارنامه حمل و نقل هوایی یا Air Waybill، در واقع رسیدی است که از طرف شرکت حمل و نقل هوایی مربوطه برای بارگیری و تخلیه کالا ارائه می‌شود و مشخصاتی مانند آدرس فروشنده، مشخصات کامل گیرنده، کد فرودگاه مبدا و مقصد، کد هشت رقمی بارنامه، نام شرکت حمل و نقل و شیوه پرداخت و هزینه باربری را در بر می‌گیرد. در واقع می‌توان گفت وجود بارنامه تحویل کالا را به شرکت حمل و نقل ثابت می‌کند و از جمله مدارک لازم برای ترخیص کالا از گمرک است که حتماً باید برای تخفیف کالا از گمرک آن را ارائه دهید. در صورت نداشتن بارنامه معتبر نمی‌توانید کالای خود را از گمرک ترخیص نمایید. بارنامه را می‌توان به نوعی رسید کالا دانست و هرگونه ادعایی خلاف اطلاعاتی که در بارنامه درج شده است، بی‌اعتبار و بی‌ارزش است به همین دلیل طرفین قرارداد در هنگام تنظیم بارنامه هوایی دقت کافی دارند و تمام موارد ذکر شده مورد توافق دو طرف است.
بارنامه هوایی چیست و شامل چه مواردی می‌باشد؟
بارنامه حمل و نقل هوایی کالا از جهات مختلفی اهمیت و در بسیاری از شرایط کاربرد دارد. بارنامه در واقع نوعی رسید کالا جهت انتقال کالا به مقصد است و نشان می‌دهد که قرارداد حمل بار بین فرستنده و شرکت هواپیمایی منعقد شده است. اطلاعات شفاهی مانند هزینه کرایه، شیوه پرداخت هزینه‌ها در مبدا و مقصد در این سند درج می‌شود و توسط هر دو طرف مورد توافق هستند. چگونگی حمل کالا و نحوه ارسال و تحویل نیز توسط مسئولان و کارمندان حمل و نقل هوایی برای اطلاع گیرنده کالا بر روی بارنامه هوایی درج می‌شود.
با صدور بارنامه هوایی توسط شرکت حمل بار لازم است ارسال‌کننده و کارگزار برگه را امضا کنند. این امضا تا زمان تحویل محموله در گمرک مقصد اعتبار دارد. علاوه بر این باید توجه داشته باشید که بر روی این اسناد یک کد سه رقمی در سمت چپ صفحه و کناره‌های کد ۸ رقمی قرار دارد. کد سه رقمی ثبت شده در بارنامه هوایی نشان دهنده‌ی شرکت هواپیمایی حمل کننده‌ی کالای مورد نظر می‌باشد و کد هشت رقمی، همان شماره بارنامه است که بر روی برگه چسبانده شده تا کالاها در گمرک مقصد قابل جداسازی از یکدیگر برای انجام مراحل ترخیص کالا از گمرک باشند.
اطلاعات درج شده در بارنامه حمل بار هوایی
بررسی کردیم در بارنامه هوایی به صورت دقیق و واضح توافق بین دو طرف ثبت می‌شود تا خریدار و گمرک از روش و شرایط حمل و نقل کالا به صورت کامل مطلع باشند. نام و نشانی فرستنده بار، نام و نشانی گیرنده بار، کد سه حرفی مربوط به فرودگاه مبدا، کد سه حرفی مربوط به فرودگاه مقصد، وزن بار، حجم بار، تعداد بسته‌های بارنامه، هزینه‌های حمل و نقل کالا، شماره پرواز و تاریخ پرواز، اطلاعات و مواردی هستند که در بارنامه هوایی به صورت کامل به آنها اشاره می‌شود.
انواع نسخه‌های بارنامه هوایی در حمل و نقل کالا
در سراسر جهان بارنامه هوایی را با نام‌های Airway Bill، Air Consignment Note یا Freight Note می‌شناسند. این بارنامه از طرف شرکت حمل و نقل صادر می‌شود و قابل معامله نیست. به همین دلیل سند مالکیت کالا به شمار نمی‌آید لذا لازم است صاحب کالا با دریافت بارنامه حمل و نقل هوایی در مقصد به شرکت حمل و نقل هوایی مربوطه مراجعه کند تا با تحویل رسید به آن شرکت، حواله دریافت بار را دریافت نماید. بارنامه‌های هوایی به صورت معمول در ۱۲ نسخه عرضه می‌شوند که از میان این نسخه‌ها سه نسخه دارای ارزش تجاری هستند و باقی نسخه‌ها متعلق به قسمت‌های داخلی شرکت حمل بار هوایی می‌باشند. شرح و کاربرد هر یک از نسخه‌های اصلی عبارت است از:
نسخه اصلی اول (For Carrier) این نسخه برای شرکت حمل کننده یا صادر کننده کالا است.
رسید اصلی دوم (for Consignee) این نسخه برای تحویل گیرنده کالا است.
نسخه اصلی سوم (For Shipper) این نسخه برای فرستنده کالا صادر می‌شود.
فرستنده کالا تا زمان رسیدن محموله به مقصد می‌تواند با مراجعه به شرکت هواپیمایی، مشخصات گیرنده کالا را تغییر دهد. بارنامه هوایی باید شامل مهر شرکت هواپیمایی و نیز اطلاعات مربوط به پرواز و تاریخ حرکت و رسیدن بار به مقصد باشد تا بتوان از آن جهت انجام فرایند ترخیص کالا از گمرک و سایر امور قانونی استفاده کرد.
اهمیت بارنامه هوایی در ترخیص کالا از گمرک
مهمترین دلیل دریافت و صدور بارنامه هوایی، جهت حمل بار هوایی و امور گمرکی و ترخیص کالا از گمرک است. اطلاعات درج شده در این رسید برای تعیین و برنامه‌ریزی مدت زمان تاخیر کالا بسیار مهم است و از آنجا که طبق نوع کالای وارداتی قوانین حمل و نقل هوایی هر کالا متفاوت است، تشریفات و امور گمرکی مربوط به برخی از کالاها باید زودتر و یا با مراقبت بیشتری انجام شوند.
صاحب کالا برای اینکه بتواند کالای خود را از گمرک ترخیص کند به بارنامه نیاز دارد، بنابراین لازم است فروشنده بارنامه را همراه با شرایط توافق شده برای خریدار ارسال کند. اگر از شیوه‌های پرداخت گشایش اعتبار اسنادی برات در معامله استفاده شده باشد، باید بارنامه هوایی به بانک عامل واگذار شود.
نحوه ارسال بارنامه میان فروشنده و خریدار
همانطور که در ابتدای مقاله بررسی کردیم اگر بانک نقش و مسئولیتی در پرداخت هزینه‌های لازم نداشته باشد، انتقال بارنامه میان خریدار و فروشنده به یکی از روش‌های تجارت بین‌المللی که در ادامه مقاله بررسی می‌کنیم انجام می‌شود. در یکی از روش‌ها فروشنده مسئول حمل و نقل کالا است و بارنامه هوایی توسط او به خریدار ارائه می‌شود. در روشی دیگر خریدار مسئول حمل و نقل است و لازم است بارنامه توسط وی برای فروشنده فرستاده شود. روش سوم برای زمانی است که فروشنده باید کالا را در محل مورد نظر به دست مشتری برساند و بارنامه نیز باید توسط او به کشور مقصد ارسال شود و توسط نماینده او در گمرک مقصد جهت ارجاع گیرنده تحویل داده شود. یکی از پرکاربرترین روش‌های ارسال بارنامه هوایی، چسباندن اصل بارنامه‌ها به بسته‌بندی کالا یا قرار دادن در POUCH و ارسال همراه بار می‌باشد.
بارنامه حمل و نقل هوایی الکترونیکی
بارنامه حمل بار هوایی الکترونیکی (e-AWB) در سال ۲۰۱۰ معرفی شد و حدود ۹ سال بعد در سال ۲۰۱۹ به عنوان قرارداد حمل و نقل برای همه انواع بارهای هوایی مورد استفاده قرار گرفت. با وجود این بارنامه هنوز هم از بارنامه کاغذی استفاده می‌شود. در بارنامه الکترونیکی مانند بارنامه‌های کاغذی اطلاعاتی از جمله نام شرکت حمل و نقل، مشخصات، نوع بسته بندی، تعداد، حجم، وزن کالا درج می‌شود. نامه‌های الکترونیکی کاغذ بازی‌های اداری را کمتر می‌کند و ذخیره اسناد و کنترل محموله با سرعت بیشتری انجام می‌شود.
مقررات و دستورالعمل‌های انواع بارنامه
در انواع مختلف روش‌های حمل و نقل بارنامه‌هایی که صادر می‌شوند مقررات و ضوابط خاصی دارند که رعایت آنها برای هر دو طرف قرارداد ضروری است و حتی رانندگان نیز باید آن را رعایت کنند. در ادامه برخی از دستورالعمل‌های رایج در حوزه شرکت‌های حمل و نقل و گیرندگان و فرستندگان را بررسی می‌کنیم.
مقررات مربوط به فرستندگان کالا
اعلام دقیق مشخصات محموله، آدرس دقیق محل بارگیری، آدرس دقیق محل تخلیه بار، ذکر مشخصات گیرنده بار، مشخصات کامل بار مانند تعداد، وزن، طول ارتفاع و حجم، انجام بارگیری در زمان مناسب و ارسال محموله در زمان مقرر از جمله مسئولیت‌ها و ضوابط رایجی هستند که فرستنده کالا باید آن را به موقع انجام دهد.
مقررات بارنامه هوایی مربوط به شرکت حمل و نقل
تکمیل و تنظیم اطلاعات درج شده در بارنامه جهت حمل بار هوایی مخصوصاً در حوزه کرایه حمل و نقل ضروری است. دریافت پروانه عبور برای بارهای ترافیکی مختلف و صدور بارنامه تحت پوشش بیمه مسئول حمل و نقل، وظایفی است که شرکت حمل و نقل (صادرکنندگان) باید به درستی آنها را انجام دهد تا مشکلی برای بار شما ایجاد نشود.
مقررات مربوط به گیرندگان کالا و رانندگان
گیرنده کالا وظیفه دارد بار را در زمان تعیین شده برای جلوگیری از پرداخت انبارداری تخلیه کند و کرایه حمل و نقل را به میزان درج شده در قرارداد پرداخت نماید. راننده مسئولیت‌هایی مانند حفظ و نگهداری بارنامه هوایی، حضور به موقع در مبدا برای بارگیری و حفاظت کامل از محموله بارگیری شده را بر عهده دارد و باید تا زمان ترخیص کالا در گمرک از کالا مراقبت کند.
بارنامه هوایی چه نقشی در ترخیص کالا دارد؟
زمانی که صاحب کالا قصد دارد با استفاده از روش حمل و نقل هوایی محموله تجاری خود را از کشور مبدا به مقصد ارسال نماید، به سندی به نام بارنامه هوایی نیاز است. بارنامه هوایی سندی است که بین فروشنده محموله تجاری یا صادر کننده و شرکت حمل و نقل هوایی منعقد می‌شود و سپس به دست خریدار می‌رسد. این سند از جمله مدارک بسیار مهم برای ترخیص محموله هوایی از گمرک است و نقش بسیار مهمی در روند ترخیص کالا از گمرک دارد زیرا اطلاعات بسیار مهمی در رابطه با محتویات و سایر اطلاعات مربوط به محموله تجاری وارداتی در این سند ذکر می‌شود که در زمان ترخیص کالا از گمرک مورد استفاده قرار می‌گیرد.
از جمله مواردی که استفاده از بارنامه هوایی برای صاحبان کالا را اجباری می‌کند، حساسیت در روند حمل و نقل و بازرسی کالاهای وارداتی است. بارنامه سبب می‌شود تا هر کدام از افراد در مراحل حمل و نقل متوجه شوند که کالای شما از چه نوعی است و در حمل و نقل آن از چه روشی استفاده کنند تا کالای شما آسیب نبیند.
نحوه دریافت بارنامه هوایی
همانطور که در ابتدای مقاله اشاره کردیم بارنامه هوایی سندی است بین صادر کننده و شرکت حمل و نقل هوایی که به دست خریدار محموله تجاری نیز می‌رسد. برای اینکه صادرکننده بتواند بارنامه هوایی را از شرکت حمل و نقل دریافت کند باید مراحل زیر را طی نماید:
در ابتدا باید تمامی اطلاعات خواسته شده در لیست درخواست بارنامه هوایی را پر کند. در گام بعدی باید مشخصات دقیق مبدا و مقصد محموله تجاری را در کارنامه ذکر نماید. وارد کردن تمامی اطلاعات خواسته شده در ارتباط با فروشنده و خریدار محموله تجاری نیز یکی دیگر از مراحل دریافت بارنامه است که باید به صورت دقیق پر شود. در گام بعدی صادرکننده باید تمامی مجوزهای لازم که با توجه به نوع محموله تجاری برای حمل و نقل آن مورد نیاز است را دریافت و سپس باید مشخصاتی چون وزن، تعداد، حجم کالا، ارتفاع کالا را ذکر کند. در نهایت باید تاریخ دقیق ارسال بار و رسیدن بار به مقصد مشخص شود.
تفاوت بارنامه هوایی و معمولی در چیست؟
بارنامه هوایی که به اصطلاح به آن Air Waybill گفته می‌شود و مخفف آن (AWB) است دارای تفاوت‌هایی با سایر انواع بارنامه است که در ادامه مقاله به این موارد اشاره خواهیم کرد.
بارنامه هوایی: بارنامه هوایی یک سند مالکیت به حساب نمی‌آید به همین دلیل قابل مذاکره نیست. بارنامه هوایی در اصل یک گواهی و رسید است که شرکت حمل و نقل هوایی در ازای تحویل گرفتن محموله تجاری، آن را برای صاحب کالا صادر می‌کند. این بارنامه پس از دریافت محموله تجاری توسط مسئولین شرکت حمل و نقل در ۹ نسخه صادر می‌شود.
بارنامه معمولی: بارنامه معمولی به عنوان یک سند مالکییت صادر می‌شود. این بارنامه از سمت شرکت حمل و نقل دریایی و یا زمینی به عنوان یک رسید حمل و نقل صادر می‌شود. بارنامه معمولی به صورت کلی در سه نسخه صادر می‌گردد.
کاربرد بارنامه هوایی
بارنامه هوایی کاربردهای گوناگونی در روند تجارت بین‌المللی دارد. مهمترین کاربردهای بارنامه هوایی در تجارت بین‌المللی عبارتند از:
دریافت به عنوان گواهی و رسید از شرکت حمل و نقل
اعتبار داشتن به عنوان یک قرارداد بین صادرکننده و شرکت حمل و نقل هوایی
دارا بودن یک شماره ردیابی که می‌توان این شماره را در هر لحظه از مسیر کالا بررسی کرد و به کمک آن بتوان متوجه شد که کالا در کدام مسیر قرار دارد
در بارنامه هوایی اطلاعات تماس خریدار و فروشنده به صورت کامل قید می‌شود
از بارنامه هوایی می‌توان برای فرایندهای حسابداری استفاده کرد و آن را به صورت حساب حمل و نقل پیوست کرد، زیرا اطلاعات مفیدی در آن ذکر شده است
بارنامه هوایی در فرایند ترخیص کالا اهمیت بسیار زیادی دارد
بارنامه هوایی دارای دستورالعمل‌های مربوط برای جابجایی کالا است از این رو می‌توان از آن به عنوان کتاب قوانین جابجایی کالا استفاده کرد
اطلاعات موجود در بارنامه حمل و نقل هوایی
نام و آدرس فرستنده محموله
نام و آدرس گیرنده محموله
کد سه حرفی نشان دهنده فرودگاه مبدأ
کد سه حرفی نشان دهنده فرودگاه مقصد
تعداد بسته‌های بارنامه
وزن بار
وزن معادل حجم برای بار
نرخ حمل واحد وزن بار
مبلغ کل حمل و نقل
توضیحات مربوط به کالا، ابعاد و یا حجم آن
شماره پرواز
تاریخ پرواز
چند نکته مهم در رابطه با حمل و نقل هوایی بار
فرستنده کالا در زمان ارسال محموله خارجی باید از قوانین و مقررات گمرکی کشور مبدا و نیز از قوانین و مقررات کشور مقصد برای ترخیص و دریافت مجوزهای لازم اطلاعات کافی داشته باشد تا برای ارسال یا دریافت کالای خود دچار مشکل نشود. همچنین باید توجه داشته باشید که شرایط حمل و نقل بار به صورت هوایی با شرایط حمل و نقل دریایی و زمینی متفاوت است. در روش حمل و نقل هوایی هزینه ارسال بسته‌ها با توجه به جنس، وزن، حجم و همچنین هواپیمایی به کار گرفته شده، تعیین و محاسبه می‌شود و هیچ هزینه کلی در این رابطه وجود ندارد. اگر می‌خواهید از هزینه‌های مربوط به حمل و نقل بار هوایی مطلع شوید می‌توانید با شرکت‌های فعال در حوزه حمل بار هوایی تماس بگیرید.
سخن پایانی
در این مقاله سعی کردیم اهمیت و نقش بارنامه هوایی جهت انجام اموری مانند ترخیص کالا از گمرک را بررسی کنیم. شما با آشنایی با این قوانین و مقررات می‌توانید به راحتی فعالیت‌های تجاری خود را با استفاده از حمل بار هوایی انجام دهید. در حال حاضر گمرک فرودگاه امام خمینی تنها گمرک فعال در کشور برای دریافت و ترخیص انواع بار هوایی است که پیشنهاد می‌کنیم جهت ترخیص کالای خود از گمرکات کشور به ویژه گمرک فرودگاه از افراد متخصص در این حوزه کمک بگیرید تا دریافت کالای شما از گمرک دچار مشکل نشود.
سوالات متداول
کدام مشخصات گیرنده و فرستنده بار باید در بارنامه درج شوند؟
لازم است نام و آدرس دقیق فروشنده و خریدار به طور کامل در بارنامه هوایی، زمینی و دریایی درج شود.
شماره بارنامه در کدام قسمت بارنامه ثبت شده است؟
در گوشه سمت چپ بارنامه کد سه رقمی مربوط به شرکت هواپیمایی و کنار آن کد ۸ رقمی که همان شماره بارنامه هوایی است درج شده است.
بارنامه‌های هوایی در چند نسخه صادر می‌شوند؟
به صورت کلی بارنامه هوایی در ۱۲ نسخه صادر می‌شود که سه نسخه آن اصلی و سایر نسخه‌ها مربوط به بخش‌های داخلی شرکت حمل و نقل هوایی هستند.
