نرخ ارز عبارت است از مقدار واحد پولی ملی هر کشور که برای گرفتن واحد پول کشور دیگر باید پرداخت شود. در اصطلاح کلی در ایران به پول‌های خارجی ارز گفته میشود، در واحد جهانی نیز به واحد‌های پولی که در سایر کشورها به غیر از کشور اصلی برای داد و ستد استفاده می‌شوند به صورت جامع ارز گفته میشود. نرخ ارز در سال‌های اخیر با توجه به روابط دیپلماتیک ایران و جنگ روسیه و اوکراین، در ایران و جهان تغییر کرده است و ثابت نیست. در گذشته نرخ ارز تغییراتی کمی داشت اما در سال‌های اخیر نرخ ارز در ایران تغییرات زیادی داشته است و نمی‌توان پیش بینی دقیقی برای نرخ ارز در یک سال داشت.
ارز چیست؟
ارز معمولا نوعی از پول است که توسط اغلب افراد پذیرفته شده و به کار برده میشود، ارز شامل سکه و اسکناس میشود و توسط دولت هر کشور در بین مردم توزیع میشود و در اقتصاد داخل کشور گردش دارد. ارزی که به عنوان واسطه برای مبادله کالا و خدمات استفاده میشود، زیربنای اصلی هر کسب و کاری به شمار می‌رود. خصوصا در حوزه ارز خارجی، خدمات و کسب و کارهایی که وابسته به نرخ ارز هستند نوسانات بیشتری را تجربه می‌کنند.
یکی از تفاوت‌های اصلی در بین معاملات انجام شده در خارج از کشور و داخل کشور این است که در مبادلات داخلی پرداخت‌ها به واحد پول ملی کشور انجام می‌شوند در حالیکه در معاملات خارجی معمولا پرداخت‌ها براساس واحد‌های رایج و معتبر بین‌المللی از جمله دلار و یورو انجام می‌گیرد.
هر چند که در سال‌های اخیر کشورهای مختلف با توجه به نوسانات دلار در بازار ارز جهانی تصمیم به تغییر ارز در مبادلات خود کرده‌اند و در حال حاضر مبادله بین کشورهای عضور بریتکس براساس واحد پول‌های کشورهای عضو انجام میشود و نه براساس دلار.
به عنوان نمونه برای انجام مبادلات در داخل ایران از ریال استفاده میشود، در آلمان از یورو، در انگلستان از پوند و در آمریکا از دلار. اما زمانی که یک شرکت ایرانی بخواهد کالایی را از آلمان تهیه کند باید در ازای کالا، یورو پرداخت کند، باید براساس یک مبادله تعریف شده نرخ ارز داخلی ایران یعنی ریال را پرداخت کرده و در ازای آن یورو دریافت و سپس معامله را انجام دهد و کالاهای مورد نیاز را خریداری کند.
تعریف نرخ ارز
نرخ ارز (Exchange Rate) به معنی قیمت یک واحد از پول یک کشور در مقایسه با پول کشور دیگر است. به بیان ساده، نرخ ارز نشان می‌دهد که برای خرید یک واحد از ارز خارجی، چه مقدار از ارز داخلی باید پرداخت شود. مثلاً اگر نرخ ارز دلار به ریال ۵۰,۰۰۰ باشد، یعنی برای خرید هر ۱ دلار آمریکا باید ۵۰,۰۰۰ ریال پرداخت کرد.
انواع نرخ ارز:
| نوع نرخ ارز | توضیح |
|---|---|
| نرخ ارز رسمی (دولتی) | نرخی است که توسط بانک مرکزی تعیین و اعلام میشود و معمولاً در واردات کالاهای اساسی یا با اولویت بالا کاربرد دارد. |
| نرخ ارز آزاد (بازار آزاد) | نرخی است که در بازار آزاد (صرافی‌ها و بازار متشکل ارزی) بر اساس عرضه و تقاضا تعیین میشود. |
| نرخ ارز نیمایی | نرخی است که در سامانه نیما برای واردکنندگان و صادرکنندگان ثبت میشود و بین نرخ رسمی و آزاد قرار دارد. |
| نرخ ارز تهاتری / توافقی | نرخ ارز مورد توافق بین واردکننده و صادرکننده، اغلب در شرایط خاص یا برای کالاهای خاص کاربرد دارد. |
چرا نرخ ارز مهم است؟
نرخ ارز یکی از مهمترین شاخص‌های اقتصادی هر کشور است زیرا تأثیر مستقیم بر قدرت خرید، تورم، تجارت خارجی، سرمایه‌گذاری، و سطح رفاه عمومی دارد. تغییرات نرخ ارز می‌تواند قیمت کالاهای وارداتی و صادراتی را تغییر دهد، بر تراز تجاری اثر بگذارد و حتی رفتار سرمایه‌گذاران را در بازارهای مالی تحت تأثیر قرار دهد. همچنین، برای سیاست‌گذاران اقتصادی، نرخ ارز ابزاری برای کنترل تورم و حمایت از تولید داخلی محسوب میشود.
نرخ ارز یکی از عوامل کلیدی در اقتصاد کلان است و تأثیر زیادی بر موارد زیر دارد:
-
هزینه واردات و صادرات کالا
-
نوسان قیمت کالاهای خارجی در داخل کشور
-
سرمایه‌گذاری‌های خارجی
-
تورم و سیاست‌های پولی
قاعده قیمت‌های یکسان در نرخ ارز
زمانی که یک کالا از خارج از ایران وارد کشور میشود، قیمت تمام شده آن وابسته به قیمت کالا در مبدا و نرخ ارز برای مبادله در ایران است. براساس این قانون اگر هزینه‌های جانبی مبادله کم باشد، قیمت کالا در همه‌جا براساس قیمت ارز یکسان است و در شرایط ایده‌آل قدرت خرید ارز در داخل وخارج کشور با هم برابری می‌کند.
برابری قدرت خرید ارز (Purchasing Power Parity – PPP) چیست؟
برابری قدرت خرید یا PPP (Purchasing Power Parity) یک مفهوم اقتصادی است که برای مقایسه قدرت خرید دو ارز مختلف بر اساس قیمت کالاها و خدمات در آن کشورها استفاده میشود. بر اساس این نظریه، در صورت نبودن موانع تجاری و هزینه‌های اضافی، قیمت یک کالا مشابه باید در کشورهای مختلف، پس از تبدیل ارز، یکسان باشد.
مثال ساده برای درک بهتر:
فرض کنیم یک سبد کالای مشخص (مثلاً شامل نان، شیر، تخم‌مرغ و بنزین) در آمریکا 100 دلار و در ایران 5,000,000 ریال قیمت دارد. طبق نظریه PPP، نرخ ارز برابری قدرت خرید باید این‌گونه باشد:
مثال:
نرخ ارز PPP = 5,000,000 ریال ÷ 100 دلار = 50,000 ریال برای هر دلار
این یعنی اگر دلار در بازار آزاد 60,000 ریال باشد، ریال ایران در بازار آزاد نسبت به برابری قدرت خرید ضعیف‌تر است.
کاربردهای مهم برابری قدرت خرید:
| کاربرد | توضیح |
|---|---|
| مقایسه سطح رفاه بین کشورها | با PPP می‌توان درآمد و قدرت خرید واقعی مردم در کشورها را بدون تأثیر نوسانات ارزی یا تورم مقایسه کرد. |
| تخمین ارزش واقعی ارزها | PPP نشان می‌دهد آیا ارزی نسبت به ارز دیگر ارزش‌گذاری بیش از حد یا کمتر از حد دارد. |
| تعیین نرخ ارز بلندمدت | اقتصاددانان از PPP برای تخمین نرخ ارز بلندمدت و ارزیابی سیاست‌های ارزی استفاده می‌کنند. |
| تصحیح آمار اقتصادی بین‌المللی | سازمان‌هایی مثل بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول برای مقایسه GDP کشورها از داده‌های مبتنی بر PPP استفاده می‌کنند. |
برابری قدرت خرید نسبی و مطلق
| نوع | توضیح |
|---|---|
| PPP مطلق | قیمت سبد کالا در دو کشور پس از تبدیل ارز باید دقیقاً برابر باشد. در عمل کمتر رخ می‌دهد. |
| PPP نسبی | به تفاوت نرخ تورم بین دو کشور در طول زمان نگاه می‌کند و پیش‌بینی می‌کند که نرخ ارز چگونه باید تغییر کند تا قدرت خرید حفظ شود. |
چرا نرخ PPP با نرخ بازار متفاوت است؟
-
مالیات‌ها و تعرفه‌ها
-
هزینه‌های حمل‌ونقل
-
موانع تجاری
-
کنترل‌های دولتی بر ارز
-
تقاضای جهانی برای ارزهای خاص (مثل دلار)
این عوامل باعث می‌شوند نرخ بازار آزاد با نرخ محاسبه‌شده بر اساس PPP فاصله داشته باشد.
بازار ارز خارجی در ایران
ارز خارجی مانند پول ملی کشور ایران یک کالا به حساب می‌آید و مانند سایر کالاها دارای بازار خرید و فروش است، ارز خارجی نیز مانند سایر کالاها براساس عرضه و تقاضا شکل می‌گیرد.
بازار ارز خارجی برابر با چارچوب معین و سازمان‌یافته‌ای است که در آن موسسات، بانک‌ها و افراد به کار فروش و خرید پول‌های خارجی یا همان ارز مشغول هستند. وظیفه اصلی بازار ارز خارجی در ایران انتقال وجوه از ایران به کشور دیگر و افزایش قدرت خرید مردم است. وظیفه دیگر بازار ارز خارجی در ایران تامین اعتبار است، این امر مشابه کالا نیاز به انتقال وجه از فروشنده به خریدار دارد.
در دسته بندی کلی جهانی چهار نوع معامله در بازارهای ارزی انجام میشود:
معاملات حال (spot).
معاملات سلف (forward).
معاملات سوآپ (swap).
آربیتراژ (arbitrage)
عرضه‌ی ارز در بازار
در حال حاضر عرضه ارز در بازار مشابه کالاهای دیگر به نرخ ارز وابسته است. هر چه نرخ ارز بالاتر برود عرضه ارز در بازار کاهش پیدا می‌کند.
انواع نرخ ارز
| نوع نرخ ارز | توضیح کامل | کاربرد اصلی |
|---|---|---|
| نرخ ارز رسمی (دولتی) | نرخی است که توسط بانک مرکزی اعلام و در برخی معاملات خاص مانند واردات کالاهای اساسی یا دارو استفاده میشود. معمولاً از نرخ بازار پایین‌تر است. | واردات کالاهای ضروری |
| نرخ ارز آزاد (بازار آزاد) | نرخی است که در بازار بر اساس عرضه و تقاضای ارز بین مردم و صرافی‌ها تعیین میشود. نوسانات آن زیاد است و در معاملات غیررسمی کاربرد دارد. | مسافرت، حواله‌های شخصی |
| نرخ ارز نیمایی | نرخی است که در سامانه نیما (نظام یکپارچه معاملات ارزی) توسط صادرکنندگان و واردکنندگان برای معاملات تجاری استفاده میشود. بین نرخ رسمی و آزاد است. | واردات قانونی کالا |
| نرخ ارز توافقی | نرخی است که بین صادرکننده و واردکننده به‌صورت توافقی در بازار حواله ارز تعیین میشود. این نرخ ممکن است از نیمایی یا آزاد کمی متفاوت باشد. | معاملات بین‌المللی خاص |
| نرخ ارز تهاتری | زمانی استفاده میشود که کالا یا خدمات به‌صورت غیرنقدی (در ازای کالا یا خدمات دیگر) بین دو کشور مبادله شود. عملاً پول رد و بدل نمی‌شود. | مبادلات بین کشورها با تحریم |
| نرخ ارز ترجیحی | نوعی نرخ رسمی است که به صورت محدود به کالاهایی با اولویت بالا اختصاص می‌یابد. هدف آن کنترل قیمت کالاهای اساسی در بازار داخلی است. | واردات دارو، گندم، نهاده دامی |
| نرخ ارز موثر واقعی (REER) | نرخ ارز تعدیل‌شده با توجه به تفاوت نرخ تورم داخلی و خارجی؛ نشان می‌دهد که ارزش واقعی پول ملی نسبت به رقبا چگونه تغییر کرده است. | تحلیل رقابت‌پذیری صادرات |
| نرخ ارز برابری قدرت خرید (PPP) | نرخ تئوریکی است که بر اساس قدرت خرید ارزها نسبت به یکدیگر محاسبه میشود. کاربرد آن در تحلیل‌های کلان و مقایسه اقتصادی کشورهاست. | مقایسه GDP کشورها |
نکات مهم درباره انواع نرخ ارز:
-
نرخ ارز آزاد، بیشترین تأثیر را بر بازار کالاهای مصرفی و تورم دارد.
-
نرخ نیمایی در تجارت رسمی و ثبت‌سفارش‌ها اهمیت دارد و مورد نظارت بانک مرکزی است.
-
اختلاف زیاد بین نرخ ارز رسمی و آزاد، نشانه وجود رانت ارزی و اختلال در سیاست ارزی کشور است.
-
نرخ PPP و REER معمولاً توسط نهادهایی مانند بانک جهانی، صندوق بین‌المللی پول و بانک مرکزی برای تحلیل‌های اقتصادی استفاده می‌شوند.
پارامترهای تعیین نرخ ارز
پارامترهای اقتصادی موثر بر نرخ ارز
| پارامتر | توضیحات |
|---|---|
| تورم داخلی | نرخ تورم بالا ارزش پول ملی را کاهش می‌دهد و نرخ ارز را افزایش می‌دهد. |
| نرخ بهره بانکی | نرخ بهره بالاتر جذب سرمایه‌گذاری خارجی را افزایش داده و ارزش پول را تقویت می‌کند. |
| تراز تجاری (صادرات – واردات) | مازاد تراز تجاری باعث ورود ارز بیشتر و تقویت پول ملی میشود؛ کسری آن اثر معکوس دارد. |
| رشد اقتصادی (GDP) | اقتصاد قوی‌تر ارزش پول ملی را بالا میبرد چون اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی بیشتر میشود. |
| ذخایر ارزی بانک مرکزی | ذخایر بالا به دولت اجازه کنترل بهتر نوسانات نرخ ارز را می‌دهد. |
| بدهی خارجی | بدهی‌های بالا فشار منفی روی پول ملی دارند و موجب کاهش ارزش آن می‌شوند. |
پارامترهای سیاست پولی و ارزی
-
سیاست‌های ارزی بانک مرکزی (مثل عرضه و تقاضای ارز یا مدیریت نرخ رسمی)
-
نرخ ارز شناور یا ثابت (مدل حاکم بر تعیین نرخ ارز در کشور)
-
دخالت مستقیم بانک مرکزی در بازار ارز
پارامترهای بین‌المللی و سیاسی
| پارامتر | تأثیر |
|---|---|
| ثبات سیاسی داخلی | بی‌ثباتی باعث فرار سرمایه و تضعیف پول ملی میشود. |
| روابط بین‌المللی و تحریم‌ها | تحریم‌ها مانع دسترسی به منابع ارزی و افزایش نرخ ارز می‌شوند. |
| شرایط اقتصاد جهانی | افزایش نرخ بهره در آمریکا یا نوسانات قیمت نفت تأثیر زیادی دارد (مخصوصاً برای کشورهایی مثل ایران). |
پارامترهای روانی و انتظارات بازار
-
انتظارات تورمی مردم
-
شایعات سیاسی یا اقتصادی
-
رفتار سفته‌بازانه و نوسان‌گیران بازار ارز
نظام ارزی چیست؟
در سال ۱۹۴۴م. معاهده‌ی «برتن وودز» به تصویب رسید بر این اساس کشورها ملزم هستند ارزش پول کشور خود را در برابر دلار با نسبت معینی از طلا حفظ کنند. این معاهده به سیاست نرخ ارز ثابت شهرت داشت، تا اینکه در سال ۱۹۷۱م. با اعلام عدم تعهد ایالات متحده به برابری و حفظ تعویض طلا و دلار، کشورها سیستم ارزی خود را تغییر دادند. ژاپن در صدر این کشورها قرار دارد که سیستم ارزی خود را براساس عرضه و تقاضا در بازار تعیین می‌کند. مهمترین نظام ارزی در حال حاضر نظام ارزی شناور و نظام ارزی ثابت است. سایر نظام‌های ارزی نیز به مرور زمان و برحسب تقاضا در بازار ایجاد شده‌اند که بسته به نیاز‌های کشور و شرایط مختلف استفاده می‌شوند.
نرخ ارز ثابت
اگر در یک بازار تمامی نیرو‌ها فعال باشند اما بانک مرکزی براساس ضرورت‌ها و ملاحظات نرخ ارز ثابتی را به عنوان هدف تعیین کند و در بازار ارز از طریق ذخایر و ساز و کارها مداخله کند، از نرخ هدف خود حمایت می‌کند. به عنوان مثال اگر شرایط جوری پیش برود که نرخ ارز بخواهد از نرخ هدف بالاتر برود بانک مرکزی با عرضه ذخایر ارزی خود به بازار جلوی افزایش نرخ ارز را می‌گیرد و آن را کنترل می‌کند. علاوه بر این اگر نرخ ارز بخواهد از نرخ هدف کمتر شود بانک مرکزی با خرید ارزهای بازار ذخایر ارزی خود را افزایش می‌دهد و از بروز این مشکل جلوگیری می‌نماید.
مزایا و معایب انتخاب نرخ ارز ثابت
اعلام نرخ ارز ثابت در بازار سبب میشود تا مردم و شرکت‌های تجاری بتوانند تا زمانی که نرخ ارز ثابت است بدون نگرانی در ارتباط با نوسانات نرخ ارز، برای آینده برنامه‌ریزی کنند. در این شرایط ثبات در سطح خرد جامعه ایجاد میشود، از آن جایی که نوسانات ارز در این شرایط به بخش عرضه پول منتقل میشود این احتمال می‌رود که بی‌ثباتی به بخش کلان اقتصاد منتقل شود.
نرخ ارز شناور
نرخ ارز شناور همان طور که اشاره کردیم براساس تعامل بین نیرو‌های تقاضا و عرضه بدون مداخله بانک مرکزی و به شکل آزاد تعیین میشود.
مزایا و معایب انتخاب نرخ ارز شناور
استفاده از نظام ارزی شناور سبب میشود تا نرخ ارز دائما تغییر کند و ثباتی نداشته باشد اما در نهایت اقتصاد کلان به معنی ثابت بودن حجم پول و ثبات در نرخ ارز تورم، در بلند مدت در کشور ایجاد میشود.
سیاست‌های مالی و پولی مورد استفاده در نظام ارزی ثابت و شناور
سیاست‌های پولی درنظام ارزی با نرخ ارز ثابت
سیاست‌های پولی در صورت نبود نرخ ارز و حساب سرمایه بر سطح تقاضای کل و درآمد کل تاثیری ندارد، به دلیل بالا رفتن نرخ بهره و کاهش سرمایه گذاری ترکیب محصول نهایی تغییر می‌کند، حجم پول در گردش کاهش پیدا می‌کند و ذخایر ارزی بانک مرکزی به تدریج کم میشود.
سیاست‌های بررسی شده در چنین شرایطی بی‌نتیجه هستند و به صورت موقت سبب کاهش نرخ بهره می‌شوند و به مقدار کمی نیز ترکیب محصول نهایی را تغییر می‌دهند.
سیاست‌های مالی در نظام ارزی با نرخ ارز شناور
سطح درآمد کلی جامعه به صورت مثبت تحت تاثیر قرار می‌گیرد و افزایش پیدا می‌کند. سیاست پولی در سطح درآمد تأثیر مثبت دارد اما اثری که بر روی نرخ بهره در نهایت دارد مشخص نیست. ممکن است نرخ بهره در تعادل جدید به وجود آمده نسبت به گذشته کاهش پیدا کند یا حتی بالاتر برود یا اینکه همچنان ثابت و بدون تغییر باقی بماند.
نظام ارزی در ایران
تک نرخی شدن نرخ ارز در ایران یک اقدام مثبت است که سبب میشود تا رانت‌خواری و مفاسد اقتصادی کاهش پیدا کنند. اقتصاد ایران در حال حاضر نیازمند نظام ارزی تک نرخی است. از سال 1368 اقدامات برای تک نرخی شدن ارز در ایران شروع شد تا اینکه در سال 1372 به مدت هفت ماه ارز در ایران تک نرخی شد.
بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۸۱، برای اصلاح نظام اداری کشور سیاست یکسان‌سازی نرخ ارز را آغاز کرد و نظام ارزی شناور مدیریت شده را پایه‌ریزی و اجرا کرد. در عمل اما تنها نوسانات نرخ دلار آمریکا در یک محدوده کنترل شده قرار گرفتند و هر ساله بر قیمت دلار افزوده شد.
در سال 1389 به دلیل تورم بالا و رشد نقدینگی فاصله بین نرخ ارز دولتی و ارز آزاد افزایش پیدا کرد، نرخ ارز دو نرخی شد و فضا برای فساد ارزی ایجاد شد. برای افزایش نرخ ارز می‌توان مواردی همچون افزایش صادرات و افزایش رقابت پذیری در سطح جهانی را در نظر گرفت، در مقابل اما دو نرخی شدن ارز به ضرر کشور است چرا که ارز دو نرخی سبب بروز رانت‌خواری و فساد میشود. در سال‌های اخیر نرخ ارز در ایران بدون ثبات بوده است. در برهه‌هایی نرخ ارز ثابت و در برخی زمان‌ها نیز شناور بوده است، بانک مرکزی نیز در مواردی که نرخ ارز افزایش زیادی داشته است برای کنترل نرخ ارز وارد بازار شده است هر چند که این کنترل تنها چند ماه دوام داشته است و نرخ ارز به صورت سالانه ثبات نداشته است. انتظار می‌رفت تا با امضای برجام نرخ ارز در ایران ثابت شود اما این امر تحقق پیدا نکرد و تحریم‌ها رفع نشدند، حال انتظار می‌رود با عضویت ایران در بریتکس و کاهش مبادلات با دلار نرخ ارز کاهش پیدا کند.
انواع ارزها در ایران
در ایران، به‌دلیل شرایط اقتصادی، تحریم‌ها و نیاز به سیاست‌های کنترلی متنوع، انواع مختلفی از ارزها تعریف و استفاده میشود. هر کدام از این ارزها کاربرد، نرخ و منبع تأمین متفاوتی دارند. در جدول زیر، انواع ارزهای رایج در ایران همراه با تعریف، جزئیات، کاربرد و نکات کلیدی آمده است:
جدول کامل انواع ارزها در ایران
| نوع ارز | تعریف کامل | منبع تأمین | کاربرد اصلی | نکات کلیدی |
|---|---|---|---|---|
| ارز رسمی | ارزی با نرخ ثابت یا کنترل‌شده که توسط بانک مرکزی تعیین میشود. برای واردات کالاهای خاص اختصاص می‌یابد. | بانک مرکزی | واردات کالاهای اساسی (در گذشته) | این نرخ معمولاً بسیار کمتر از نرخ بازار آزاد است؛ در حال حاضر کاربرد آن بسیار محدود شده است. |
| ارز نیمایی | ارزی که در سامانه نیما (نظام یکپارچه معاملات ارزی) با نرخ توافقی بین صادرکننده و واردکننده مبادله میشود. | صادرکنندگان و بانک‌ها | واردات رسمی کالا و خدمات | نرخ نیمایی بین نرخ رسمی و آزاد است و در ثبت سفارش و ترخیص کالا کاربرد دارد. |
| ارز آزاد (بازار آزاد) | ارزی است که در بازار غیررسمی توسط صرافی‌ها یا افراد مبادله میشود و تابع عرضه و تقاضا است. | اشخاص حقیقی و صرافی‌ها | مصارف شخصی، مسافرت، برخی حواله‌ها | نوسانات آن زیاد است و بیشترین تأثیر را بر قیمت کالاها، طلا و بازار دارد. |
| ارز توافقی | ارزی که صادرکننده و واردکننده به صورت توافقی در صرافی‌ها مبادله می‌کنند. نرخ آن معمولاً نزدیک به بازار آزاد است. | صادرکننده/واردکننده | واردات کالا بدون دریافت ارز دولتی | در سامانه “سنا” و “سفارش کالا” ثبت میشود و نرخ آن شفاف‌تر از بازار آزاد است. |
| ارز حواله‌ای | ارزی که به‌صورت غیرنقدی از طریق صرافی یا بانک از یک کشور به کشور دیگر ارسال میشود. | صرافی‌ها و شرکت‌های واسطه | انتقال پول برای تجارت، خدمات یا دانشجویی | شامل ارزهای نیما، آزاد یا توافقی میشود و مشمول مقررات FATF، تحریم‌ها و قوانین کشور مقصد نیز هست. |
| ارز تهاتری | ارزی نیست که مبادله شود، بلکه کالا یا خدمات به‌جای پول بین کشورها رد و بدل میشود. | بین دو کشور | در شرایط تحریم یا بدهی دولتی | عمدتاً در تعامل با کشورهایی مثل چین، روسیه، عراق استفاده میشود. به کاهش نیاز به ارز خارجی کمک می‌کند. |
| ارز دانشجویی/درمانی | ارزی با نرخ ترجیحی یا نیمایی که برای هزینه‌های تحصیل، درمان یا مسافرت خاص اختصاص می‌یابد. | بانک مرکزی و صرافی‌های مجاز | هزینه‌های دانشجویی، پزشکی، مأموریتی | نیازمند ارائه مدارک معتبر به بانک/صرافی و دریافت مجوز از بانک مرکزی یا وزارت‌خانه مربوطه است. |
| ارز صادراتی | ارزی است که حاصل صادرات غیرنفتی بوده و صادرکننده موظف است آن را در سامانه نیما یا بازار توافقی عرضه کند. | صادرکنندگان | تأمین ارز برای واردات قانونی | صادرکنندگان باید ارز حاصل از صادرات را طبق ضوابط بانک مرکزی به کشور بازگردانند (تعهد ارزی). |
| ارز رمزنگاری‌شده (ارز دیجیتال) | ارزهای مجازی مانند بیت‌کوین که به‌صورت غیرمتمرکز و دیجیتالی در بستر بلاک‌چین تولید می‌شوند. | استخراج یا خرید از صرافی‌ها | محدود و غیررسمی | در ایران استفاده رسمی از ارز دیجیتال برای پرداخت مجاز نیست، اما برای واردات کالا (در برخی موارد) مجاز شده است. مشمول ریسک بالا و قوانین خاص است. |
نکات تکمیلی:
-
سامانه نیما و سامانه سنا ابزارهای اصلی نظارت بانک مرکزی بر ارز هستند.
-
استفاده از ارزهای مختلف نیاز به مجوز یا ثبت در سامانه‌های گمرکی و تجاری دارد.
-
اختلاف نرخ بین ارزها ممکن است رانت و فساد ایجاد کند؛ به همین دلیل دولت‌ها به‌دنبال یکسان‌سازی نرخ ارز هستند.
تفاوت نرخ ارز آزاد و دولتی در چیست؟
نرخ ارز آزاد در بازار غیررسمی تعیین میشود و تحت تأثیر عرضه و تقاضا است، در حالی که نرخ ارز دولتی توسط بانک مرکزی برای کالاهای اساسی تعیین میشود.
چگونه نرخ ارز بر هزینه‌های واردات تأثیر میگذارد؟
افزایش نرخ ارز موجب افزایش هزینه واردات کالا میشود، زیرا برای خرید ارز خارجی باید مبلغ بیشتری پرداخت کرد.
نقش سامانه نیما در تعیین نرخ ارز چیست؟
سامانه نیما بستری برای معاملات ارزی بین صادرکنندگان و واردکنندگان است که نرخ ارز را بر اساس معاملات واقعی تعیین می‌کند.
چرا نرخ ارز برای شرکت‌های حمل‌ونقل بین‌المللی مهم است؟
نوسانات نرخ ارز می‌تواند بر هزینه‌های حمل‌ونقل بین‌المللی تأثیر بگذارد، زیرا بسیاری از هزینه‌ها به ارزهای خارجی محاسبه می‌شوند.
چگونه می‌توان از نوسانات نرخ ارز در تجارت بین‌المللی جلوگیری کرد؟
استفاده از قراردادهای پوشش ریسک ارزی (hedging) و معاملات آتی می‌تواند به کاهش تأثیر نوسانات نرخ ارز کمک کند.
آیا نرخ ارز بر قیمت کالاهای داخلی تأثیر دارد؟
بله، افزایش نرخ ارز می‌تواند منجر به افزایش قیمت کالاهای وارداتی و در نتیجه افزایش قیمت کالاهای داخلی شود.
چه عواملی باعث نوسان نرخ ارز می‌شوند؟
عوامل مختلفی مانند تورم، نرخ بهره، تراز تجاری و شرایط سیاسی می‌توانند بر نوسانات نرخ ارز تأثیر بگذارند.
چگونه می‌توان نرخ ارز را پیش‌بینی کرد؟
تحلیل‌های اقتصادی، بررسی شاخص‌های کلان اقتصادی و استفاده از مدل‌های پیش‌بینی می‌توانند در پیش‌بینی نرخ ارز مفید باشند.
نرخ ارز چیست؟
نرخ ارز نشاندهنده قیمت یک واحد از یک ارز در برابر واحد ارز دیگر است.
چه عواملی بر نرخ ارز تأثیر می‌گذارند؟
عوامل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و روانی بر نرخ ارز تأثیرگذارند.
چرا نرخ ارز اهمیت دارد؟
نرخ ارز بر قیمت کالاها و خدمات صادراتی و وارداتی تأثیر میگذارد و بر سطح معیشت و اقتصاد یک کشور مؤثر است.
چه تفاوتی بین نرخ ارز اسمی و واقعی وجود دارد؟
نرخ ارز اسمی، قیمت واقعی ارز است و نرخ ارز واقعی، آن را با توجه به تورم تعدیل می‌کند.
چگونه می‌توان از نوسان نرخ ارز پیشگیری کرد؟
استفاده از ابزارهای مدیریت ریسک ارزی مانند قراردادهای آتی و اختیار معامله یکی از راهکارهاست.
چه ارتباطی بین نرخ ارز و تورم وجود دارد؟
افزایش نرخ ارز اغلب باعث افزایش تورم میشود، زیرا قیمت کالاهای وارداتی را بالا میبرد.
یک پاسخ
تشکر