حمل و نقل دریایی یکی از رایج‌ترین روش‌های جابجایی کالاهای فله و کمتر از حجم کانتینر (LCL) در سطح بین المللی است. به صورت کلی فاکتورهای حمل و نقل دریایی توسط خط‌های کشتیرانی برای مشتریان یا توسط یک نماینده به نمایندگی از شرکت حمل و نقل صادر می‌شوند. در کنار این مورد و علاوه بر هزینه‌های کلی حمل و نقل دریایی کالا، حمل و نقل دریایی تمام هزینه‌های مربوط مانند هزینه‌های جمع‌آوری کالا، هزینه‌های حمل و نقل جاده‌ای یا ریلی و هزینه‌های مرتبط با حمل کالا از طریق دریا است.
هزینه حمل و نقل کالا از طریق اقیانوس‌ها برای کالاهای چند وجهی که نوع ارسال و تحویل آنها از درب کارخانه به درب خانه مشتری است عبارت است هزینه‌های مربوط جمع‌آوری و حمل و نقل کالا، هزینه‌های نیروی کار برای جابجایی کالا و سایر هزینه‌هایی که در طول جابجایی کالا برای تاجر ایجاد می‌شود. علاوه بر این موارد ممکن است هزینه‌هایی نیز در این مسیر ایجاد شوند که پس از تخلیه کانتینر از کشتی تا رسیدن به مقصد نهایی برای کالاها ایجاد می‌شوند. برخی از هزینه‌های متداول موجود در برآورد قیمت حمل و نقل دریایی عبارتند از:
هزینه‌های مربوط حمل و نقل پایانه ای(THC)
هزینه‌های مربوط به حمل و نقل داخلی کالا
ضریب انبار (BAF)
ضریب تعدیل ارز (CAF)
هزینه‌های مربوط به بارنامه
حمل و نقل دریایی در اینکوترمز
نیاز نیست که قیمت حمل و نقل یا فاکتور حمل و نقل بین المللی دریایی لزوما مربوط به هزینه‌های خاص باشد، این هزینه تا حد زیادی بستگی به اینکوترمز توافق شده بین فروشنده و خریدار دارد. قرارداد حمل و نقل درب به درب بین خریدار و فروشنده شامل تمام هزینه‌های ذکر شده می‌شود.
منظور از اینکوترمز (Incoterms) اصطلاحات تجاری منتشر شده توسط اتاق بازرگانی بین المللی (ICC) است که برای تسهیل ارتباط بین طرف‌های تجاری در کل جهان و تعیین مسئولیت‌های هر یک از آنها مانند فروشنده، عامل‌های حمل و نقل و خریدار ایجاد شده است. این اصطلاحات توسط تمام شرکت‌های جهانی به رسمیت شناخته شده می‌شوند و کاربرد زیادی دارند شما نیز به عنوان یک تاجر باید با این موارد و اصطلاحات آشنایی کامل داشته باشید تا در زول تجارت خود دچار مشکل نشوید.
معمولا شرکت‌های حمل و نقل بین المللی دستورالعمل‌های سفارش و حمل و نقل کالا را دریافت می‌کنند، هزینه حمل و نقل دریایی را نیز محاسبه و منتشر می‌کنند. اما در مواردی هم این هزینه توسط خریدار یا مشتری کالا تعیین شده و به شرکت حمل و نقل پرداخت می‌شود. بنابراین در قرارداد فروش خدمات حمل و نقل کالا باید تمام شرایط و ضوابط فروش با استفاده از اینکوترهای صحیح بیان شوند.
نرخ‌های پایه حمل و نقل دریایی
شرکت‌های حمل و نقل دریایی معمولا دارای نرخ پایه هستند که در محاسبه هزینه‌های حمل و نقل دریایی از آنها استفاده می‌شود در ادامه این مورد را بررسی خواهیم کرد.
نرخ پایه حمل و نقل برای کالاهای FCL: به صورت کلی، هزینه حمل و نقل دریایی برای بارهای کانتینری FCL بر اساس اندازه کانتینر (بر حسب حجم) و نوع آن (یخچالی، غیر یخچالی) تعیین می‌شود.
نرخ پایه حمل و نقل برای کالاهای LCL: هزینه کالاهایی که با روش LCL ارسال می‌شوند با توجه به وزن یا حجم کالاها هر کدام که بیشتر باشد محاسبه می‌شوند. در این فرایند وزن بر حسب تن یا حجم بر حسب متر مکعب (CBM) در نرخ پایه LCL که توسط شرکت حمل و نقل دریایی مشخص شده ضرب می‌شود. CBM حجم جسمی است که ۱ متر عرض، ۱ متر طول و ۱ متر ارتفاع دارد.
وزن حجمی کالا فضایی است که کالای بسته‌بندی شده در داخل یک کانتینر یا در وسیله حمل و نقل اشغال می‌کند. هزینه حمل و نقل دریایی کالاها LCL بر اساس ابعاد یا وزن ناخالص محاسبه می‌شود. توجه داشته باشید که در وزن حجمی کالا وزن و حجم بسته‌بندی پالت‌سازی هم در نظر گرفته می‌شود. در ارتباط با محموله‌های LCL، زمانی که وزن محموله از ۱۰۰۰ کیلوگرم (۱ تن) تجاوز کند، از وزن دقیق برای محاسبه هزینه حمل و نقل دریایی استفاده می‌شود.
دلیل اینکه هزینه حمل و نقل دریایی بر حسب وزن یا ابعاد آن محاسبه می‌شود این است که ضریب حجمی کالاها با یکدیگر برابری ندارد. برای نمونه حمل و نقل ۱ تن پنبه و یک تن آهن را در نظر داشته باشید.
هزینه حمل و نقل کالاهایی با بسته‌بندی نامنظم
همانطور که می‌دانید کالاهای بسته‌بندی شده به صورت کلی شکل منظمی ندارند برخی از کالاها به صورت نامنظم هستند و نمی‌توان آنها را به شکل مربع یا مستطیل بسته‌بندی کرد. گاهی اوقات حجم و شکل کالاها از حالت مکعب خارج می‌شود و به صورت استوانه‌ای یا سایر اشکال غیرعادی در می‌آید. در این موارد هزینه حمل و نقل چنین محموله‌هایی به به روش دیگری محاسبه می‌شود.
رسیدن به وزن حجمی کالا و محاسبه هزینه حمل و نقل‌ها بین روش‌های حمل و نقل جاده‌ای، دریای و هوایی متفاوت است. حتی این هزینه می‌تواند بر اساس کشور‌هایی که حمل و نقل در آنها صورت می‌گیرد یا روش‌های خاص اپراتورهای حمل و نقل مختلف متفاوت باشد. با این حال، به صورت کلی عوامل پذیرفته شده در محاسبه نرخ حمل و نقل به شرح زیر استهستند
حمل و نقل جاده‌ای: ۱ CBM معادل ۳۰۰۰ کیلوگرم (۳ تن) است
حمل و نقل دریایی: ۱ CBM برابر است با ۱۰۰۰ کیلوگرم (۱ تن) است
حمل و نقل هوایی: ۱ CBM معادل ۶۰۰۰ کیلوگرم (۶ تن) است.
محموله‌ای به صورت مکعب و در ابعاد ۵ متر داریم که وزن ناخالص آن ۳۰۰ کیلوگرم است. نرخ حمل و نقل دریایی یک شرکت برای هر CBM 100 هزار تومان است. محدوده هزینه حمل این کالا به شرح زیر می‌شود:
ابعاد محموله: ۵ متر X 5 متر X 5 متر
CBM: 125 متر مربع
وزن ناخالص محموله: ۳۰۰ کیلوگرم (۰. ۳ تن)
نرخ حمل و نقل: ۱۰۰ هزار تومان در هر CBM یا تن
هزینه حمل بار: ۱۲۵ متر مکعب* ۱۰۰ هزار تومان = ۱۲,۵۰۰,۰۰۰ تومان
توجه داشته باشید که در این نمونه وزن واقعی کالا کمتر از وزن حجمی (CBM) است به همین دلیل هزینه‌های حمل و نقل دریایی آن بر اساس CBM محاسبه می‌شود.
در حال حاضر اغلب شرکت‌های حمل و نقل بین المللی و اپراتورهای حمل و نقل دریایی برای حفظ منافع مشترک خود در انجمن کشتیرانی و خدمات وابسته در ایران عضو هستند. این انجمن به شرکت‌های حمل و نقل بین المللی دریایی کمک می‌کند تا مسیرهای حمل و نقل جهانی را پوشش بدهند و نرخ حمل و نقل را ثابت نگه دارند تا بتوانند خدمات مناسب با قیمت مقرون به صرفه را به تاجران ایرانی ارائه کننئ. اتحادیه‌های حمل و نقل در کنار بر سازمان‌ها، برای مشتریان نیز مهم است چرا که با ارتباطات وسیع و شناخت خطوط کشتیرانی، در زمان و هزینه حمل و نقل کالاها صرفه جویی می‌کند.
استعلام هزینه حمل و نقل دریایی کالا
توجه داشته باشید که هزینه حمل و نقل دریایی به صورت معمول دو هفته یکبار آپدیت می‌شود و هیچ نرخ ثابتی برای آن وجود ندارد. البته برخی از خطوط لیست قیمت ارائه می‌کنند و می‌توان به صورت کلی برای یکسری از مسیرها بر اساس این لیست قیمت دهی کلی انجام داد اما باید توجه کنید که این قیمت متغیر است و کل قیمت نیست. بارها به دودسته تقسیم می‌شوند:
بارهای کانتینری(20 و 40 فوت)
برای استعلام قیمت حمل و نقل بارهای کانتینری باید محل قرارگیری بار و ترم خریدتان را ارائه کنید تا بتوان هزینه حمل و نقل کالا را محاسبه کرد. اگر ترم خرید FOB باشد اعلام نام بندری که بار را تحویل می‌دهید کافی است اما اگر ترم خرید EXW باشد حتما به آدرس پیکاپ(جایی که باید بار را دریافت کنید) نیاز است. همچنین باید تعداد و نوع کانتینر را نیز اعلام کنید. مثلا یک کانتینر 20 فوت یا 40 فوت، فلت، هوی دیوتی، ساده. براساس این اطلاعات به شما گفته می‌شود که که قیمت هر کانتینر چقدر می‌شود.
بارهای کمتر از یک کانتینر
بارهای LCL یا خرده بار به معنی این است که شما یک یا چند پالت بیشتر ندارید و مجبور هستید این بار را با کالاهای شرکت‌های دیگر تجمیع کنید تا به اندازه یک کانتینر بشوند و بعد آن را حمل کتید. برای این نوع بارها علاوه بر آدرس و محل قرار گیری بار به اطلاعاتی نظیر وزن و ابعاد بار هم نیاز است. همانطور که می‌دانید بارها یا وزنی هستند یا حجمی به همین دلیل اول باید وزنی یا حجمی بودن بار مشخص شوند سپس به ازای هر یک تن یا هر متر مکعب قیمت دهی صورت می‌گیرد. برای نمونه اگر بار شما 6 مترمکعب باشد اما 4 تن باشد این بار 6 تن حساب می‌شود و بالعکس آن هم صدق می‌کند، اگر بار 3 تن بوده و یک متر مکعب باشد 3 تن محاسبه می‌شود و براساس هر تن قیمت نهایی اعلام می‌شود.
هزینه حمل و نقل دریایی
معمولا برای محموله‌هایی که بیش از 500 کیلو وزن دارند حمل و نقل دریایی مناسب‌ترین روش از نظر قیمتی برای حمل کالاها بین کشور‌های مختلف در دنیا است. رست است که هزینه‌های پایه حمل و نقل اقیانوسی بالا هستند اما حجم بالاتری بار را می‌توان با همان هزینه جابجا کرد. برای نمونه هزینه حمل یک جعبه 20 کیلویی با کشتی حدود 300 دلار است اما یک بار 200 کیلویی 310 دلار و بار 2000 کیلویی 390 دلار هزینه دارد. بارهای دریایی هزینه‌های اضافه زیاد دارند و ممکن است زمان دریافت فاکتور از باربری از هزینه‌های جانبی تعجب کنید اما باز هم برای حمل و قنل کالاها در حجم بالا بهترین روش برای انتقال کالا بین کشور‌های مختلف در تمام دنیا هستند.
