بسیاری از فعالیت‌ها و فرایندهای کسب و کار حتی در امور روزمره و تجارت داخلی به لجستیک وابسته هستند. به صورت کلی تمام صنایع تولیدی، گردشگری و بازرگانی و حتی بسیاری از واحدهای خدماتی به زیرساخت‌های لجستیکی نیاز دارند. لجستیک یکی از اساسی‌ترین فرایندهایی است که سبب پیشرفت و رشد اقتصادی در داخل کشور می‌شود. اگر خدمات لجستیکی در سطح بالایی ارائه شود واردات و صادرات کالا سرعت بیشتری خواهند داشت و در نتیجه اقتصاد کشور در مدت زمان کوتاه‌تری به رشد بیشتری دست پیدا می‌کند. در حوزه تجارت داخلی نیز خدمات لجستیکی سبب می‌شوند تا کالاها بین شهرهای مختلف با سرعت و امنیت بالاتری جابجا شوند و امکان ارسال کالاهای مختلف خصوصاً کالاهای فاسدشدنی بین نقاط مختلف کشور فراهم می‌شود.
خدمات لجستیک چیست؟
خدمات لجستیکی بسته به صنایع مختلف تعاریف مختلف و متفاوتی دارند. بنابراین کاربردهای لجستیک نیز می‌تواند تحت تاثیر این تعاریف متفاوت باشد. اما به صورت کلی به کلیه مراحل انبارداری و حمل و نقل لجستیک می‌گویند.
در ادامه مقاله انواع مختلف لجستیک، مراحل و برنامه‌ریزی‌های مربوط به فرآیندهای لجستیکی و نیز نقش لجستیک در زنجیره تامین را بررسی خواهیم کرد.
لجستیک چیست؟
زنجیره تامین و لجستیک معمولاً به جای یکدیگر استفاده می‌شوند اما در اصل لجستیک یکی از ارکان تشکیل دهنده زنجیره تامین است. لجستیک به معنی جابجایی کالا از یک نقطه به نقطه دیگر است که دو فرایند حمل و نقل و انبارداری را در بر می‌گیرد. در مقابل، زنجیره تامین شبکه‌ای از کسب و کارها و سازمان‌ها است که در قالب ترتیبی از فرایندها با یکدیگر همکاری می‌کنند. یکی از این فرایندها لجستیک است که از مرحله تولید تا توزیع کالاها را در بر می‌گیرد. به همین دلیل می‌توان گفت لجستیک فرایند برنامه‌ریزی و اجرای کارآمد فرایند حمل و نقل و نگهداری کالا از زمان تولید تا مصرف است.
اگرچه عبارت‌های «لجستیک» و «زنجیره تامین» اغلب به جای یکدیگر استفاده می‌شوند، اما باید گفت لجستیک یکی از اجزای زنجیره تامین است.
هدف از لجستیک برآورده کردن نیازهای مشتری در زمان مناسب و با هزینه‌ای مقرون به صرفه است. در حال حاضر لجستیک نقشی حیاتی را در جابجایی کالاها و تجهیزات ایفا می‌کند و یکی از کلیدی‌ترین ارکان تجارت کالاها در زنجیره تامین است. با توجه به اهمیت لجستیک در حال حاضر شرکت‌های مختلفی در زمینه لجستیک فعالیت می‌کنند و خدمات مختلف لجستیکی را در اختیار خرده فروشان و تولیدکنندگان و حتی صنایع مختلف قرار می‌دهند. برخی از شرکت‌های فعال در حوزه خدمات لجستیکی طیف کاملی از زیرساخت‌های لجستیکی مانند هواپیما، کامیون، انبار و نرم افزار‌ها را دارند، در حالی که برخی دیگر از شرکت‌ها تنها در یک زمینه یا نهایتا دو زمینه فعال هستند. FedEx، UPS و DHL از ارائه‌دهندگان خدمات لجستیکی معروف هستند که سال‌هاست در این زمینه فعالیت می‌کنند.
انواع لجستیک چیست؟
برخی از تولیدکنندگان یا خرده‌فروشان بزرگ شبکه لجستیکی مستقل خود را دارند. به صورت کلی اکثر شرکت‌ها این فعالیت‌ها را به ارائه دهندگان خدمات لجستیکی برون‌سپاری می‌کنند. به صورت کلی خدمات لجستیکی به سه گروه طبقه‌بندی می‌شود:
لجستیک درونی (Inbound Logistics)
لجستیک درونی یکی از انواع لجستیک است که به فرایند انتقال اجزا و مواد خام از تامین‌کننده به تولیدکننده گفته می‌شود. مدیریت لجستیک درونی معمولاً شامل سفارش‌دهی خودکار و سفارش گردانی می‌شود. به این ترتیب تولیدکنندگان همیشه کالاهای مورد نیاز خود برای تولید جدید را در اختیار دارند. با توجه به اینکه فهرست مواد خام و اجزا مورد نیاز برای تولید هر کالا گسترده و متفاوت است، لجستیک دقیق در این حوزه اهمیت زیادی دارد. تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان و حتی خرده فروشان به کالاهای مورد نیاز خود برای حفظ جریان محصولات در زنجیره تامین و رفع نیاز مشتری و کاربر نهایی نیاز دارند، به همین دلیل در حوزه تولید و توزیع کالا به لجستیک درونی توجه زیادی می‌شود.
لجستیک بیرونی (Outbound logistics)
لجستیک بیرونی به معنی انتقال محصولات و کالاهای ساخته شده به مرحله دیگر در زنجیره تامین است. در واقع در این مرحله محصولات از تولیدکننده به انبار یا مراکز سفارش و یا مراکز توزیع ارسال می‌شوند. اگر مدیریت لجستیک یک سازمان کارآمدی کافی را در این حوزه نداشته باشد، کنش زنجیره‌ای ناکارآمد در فرایندهای لجستیک بیرونی ایجاد می‌شود و در نهایت کل زنجیره تامین کالا دچار مشکل می‌گردد. این نوع از لجستیک نیز اهمیت زیادی در انتقال کالاهای تولید‌شده به دست خرده فروشان و یا مصرف کنندگان نهایی دارد و باید به صورت دقیق و منظم انجام شود تا کمبود کالا در بازار ایجاد نشود.
لجستیک معکوس (Reverse logistics)
لجستیک معکوس مجموعه‌ای از فرایندهای بازگرداندن کالا در زنجیره تامین از مصرف کننده یا کاربر نهایی به مرکز تولید یا توزیع است. لجستیک معکوس معمولاً زمانی اتفاق می‌افتد که محصولات آسیب دیده باشند یا از نظر ساخت دچار مشکل باشند و نتوان از آنها استفاده کرد. در این شرایط کالاها باید به مرکز تولید یا توزیع برگردانده شوند و تعمیر و نوسازی شوند یا اگر مشکل اساسی دارند از چرخه توزیع خارج گردند. فرایند لجستیک معکوس از نقطه فروش آغاز می‌شود و تا نقطه دفع کالا در صورت نیاز ادامه دارد.
مهم‌ترین مزایای خدمات لجستیک چیست؟
با توجه به اینکه جابجایی کالاها ایجاد جریان نقدی می‌کند، منطقی است که مدیریت خدمات لجستیک و تدارکات یکی از دغدغه‌های اصلی در هر کسب و کاری باشد. در اصل مدیریت لجستیک سودآوری یک شرکت را تضمین می‌کند. به همین دلیل باید تمرکز و دقت زیادی در این حوزه داشت و شرکت مناسبی را برای خدمات لجستیکی انتخاب کرد.
مزیت های مدیریت لجستیک
مدیریت لجستیک باعث ایجاد شفافیت بیشتر در حوزه زنجیره تامین کالاها می‌شود. این امر به کسب و کارها کمک می‌کند تا هزینه‌های خود را بهتر کنترل کنند و ناکارآمدی‌هایی که در سیستم توزیع وجود دارد را رفع نمایند. به کمک مدیریت لجستیک می‌توان مشکلاتی که در زنجیره تامین وجود دارند را شناسایی کرد با برنامه‌ریزی دقیق آنها را رفع کرد تا بتوان در بازار به سودآوری بیشتری دست پیدا نمود.
مدیریت لجستیک به شرکت‌ها کمک می‌کند تا با کنترل مستمر موجودی خود، هزینه‌های اضافی در حوزه‌هایی مانند حمل و نقل و انبارداری را کاهش دهند.
تجربه مشتری عالی (CX) که در نتیجه لجستیک مناسب ایجاد می‌شود، یکی از محرک‌های اصلی برای فروش کالا است. تحویل دقیق و سریع سفارش‌ها تجربه مشتری را بهبود می‌بخشد و سبب می‌شود تا مشتری نسبت به کالای شما یا خدمات شما وفادار بماند در نتیجه فروش شما در طول زمان ثابت مانده و به تدریج افزایش پیدا می‌کند.
مدیریت لجستیک به شیوه‌های مختلفی از ایجاد ضرر برای کسب و کارها جلوگیری می‌کند. حسابداری موجودی واقعی، یکی از این روش‌ها است که به تولیدکنندگان کمک می‌کند تا بتوانند بدانند در هر زمان چه مقدار مواد اولیه و کالا در اختیار دارند. علاوه بر این تولیدکنندگان می‌توانند مکان فعلی و جابجایی کالاهای خود را نیز ردیابی و بررسی کنند تا کالاها در مراحل مختلف دچار آسیب نشوند. در کنار این موارد، اطمینان از شرایط حمل و نقل و ذخیره سازی مناسب مانند مدیریت دما و رطوبت، از فساد و آسیب کالاها جلوگیری می‌کند که لجستیک بهینه نام دارد.
پیش‌بینی تقاضا با محاسبه دقیق نیازهای موجود برای کالا در بازار و نیز حمل و نقل و ذخیره‌سازی مناسب براساس نیاز مشتریان، سبب توسعه پشتیبانی می‌شود. علاوه بر این استفاده از روش‌های مناسب مدیریت خدمات لجستیکی به سازمان‌ها و شرکت‌های مدیریتی کمک می‌کند تا سفارش‌های مشتریان خود را در زمان مناسب تحویل دهند.
تحویل به موقع سفارش‌ها یکی از عناصر کلیدی برای حفظ مشتریان است. از طرف دیگر تجربه مشتری عاملی برای تکرار خرید و افزایش اعتبار برند و نیز تبلیغ کسب و کار است که سبب می‌شود مشتریان جدیدی نیز به سمت کسب و کار شما یا کالای تولیدی شما جذب شوند. مدیریت لجستیک مناسب به شرکت و تولیدی‌ها کمک می‌کند تا بتوانند به صورت مستمر سفارش‌های خود را در زمان مناسب تحویل دهند و به این ترتیب مزیت رقابتی خود را در بازار تقویت کنند.
لجستیک بخشی از زنجیره تامین کالاها در سراسر دنیا به شمار می‌رود و به فرایندهای جابجایی، ذخیره کالاها، تهیه و تامین خدمات و اطلاعات مورد نیاز در داخل و خارج سازمان گفته می‌شود.
نقش لجستیک در زنجیره تامین
به طور کلی ماهیت تمامی کسب و کارها براساس مبادله کالاها یا خدمات برای درآمد یا تجارت است. لجستیک همان مسیری است که به تولیدکنندگان کمک می‌کند کالا و خدمات خود را به مشتریان واقعی ارائه کنند. گاهی اوقات کالاهای تولیدی به شکل فله مانند مواد خام به سایر تولیدکنندگان فروخته می‌شوند و گاهی اوقات نیز به شکل فردی به یک مشتری خاص و در یک زمان خاص عرضه می‌شوند. توجه به جزئیات لجستیک، انجام فیزیکی یک معامله است و بنابراین بخش اصلی یک کسب و کار به شمار می‌رود در واقع اگر لجستیک یا همان جابجایی کالا در یک کسب و کار وجود نداشته باشد عملاً معامله و سودی نیز در آن کسب و کار وجود ندارد .
نقش‌های لجستیک در تولیدات
تامین مواد اولیه
پیدا کردن مواد اولیه مناسب و با کیفیت و خرید آن از یک تامین کننده با قیمت مناسب، ارزش مهمی برای شرکت‌های تولیدی دارد. اگر این فرایند به صورت کامل انجام شود سبب می‌شود تا قیمت نهایی کالای تولیدی کاهش پیدا کند. لجستیک شامل مدیریت عوامل و محاسبه هزینه‌های مختلف مانند تاخیر در سفارش‌های برگشتی و نیز رتبه‌بندی اولویت رقبا می‌شود. پیدا کردن منبع مناسب برای خرید هر ماده اولیه نیازمند درک و مدیریت مناسب عوامل مربوط است. این فرایند منبع‌یابی استراتژیک نامیده می‌شود و لجستیک نقش مهمی در برنامه‌ریزی آن دارد.
حمل‌ونقل
نقش اصلی لجستیک در زنجیره تامین، حمل و نقل فیزیکی کالا از نقطه A به نقطه B است. شرکت تولیدی کالا باید بتواند بهترین حالت حمل و نقل را برای کالای خود انتخاب کند. این امر سبب می‌شود کالاها در مدت زمان مناسب به مقصد ارسال شوند و تاخیری در زمان تحویل ایجاد نشود. در مورد کالاهای جهانی، فرستنده باید از سرعت گمرک، تعرفه‌ها و هرگونه مقررات مربوطه مطلع باشد و مدیران حمل و نقل باید محموله‌ها را مستند و ردیابی کنند، صورت‌حساب‌ها را مدیریت کرده و عملکرد را با استفاده از داشبوردها تجزیه و تحلیل، و گزارش‌های مورد نیاز را ارائه دهند.
سفارش‌گردانی
برای اینکه یک معامله کامل شود کالاها باید براساس سفارش مشتری از انبار انتخاب شده و سپس بسته‌بندی و برچسب گذاری شوند و پس از تایید برای مشتری ارسال شوند. در مجموع، این فرایندها شامل ترتیب سفارش گردانی می‌شوند و قلب مراحل لجستیک در توزیع کالا به سمت مشتری هستند.
فرایندهای سفارش گردانی
سفارش‌گردانی فرایندهای مختلفی از مدیریت انبارداری، مدیریت زنجیره تامین تا پردازش سفارش‌ها، کنترل کیفیت و پشتیبانی از مشتری را شامل می‌شود اما در ۵ گام مجزا رخ می‌دهد.
لجستیک در انبارداری
ذخیره سازی بلند مدت و کوتاه مدت کالا هر دو بخشی رایج در حوزه لجستیک هستند اما سیستم‌های مدیریت انبار نیز از کاربردهای لجستیک در انبارداری هستند که برنامه‌ریزی در حوزه فرآیندهای لجستیکی را ممکن می‌سازند. برای نمونه برنامه ریزان لجستیکی باید در دسترس بودن فضای انبار و نیازهای هر کالا مانند سرد بودن کالا و نیز امکانات لنگرگاه و نزدیکی به شیوه‌های حمل و نقل خطوط ریلی و هوایی را در نظر داشته باشند.
سازماندهی انبارها بخشی از برنامه‌ریزی لجستیک در یک کسب و کار است. به صورت کلی کالاهایی که اغلب در حال جابجایی هستند و زمان حمل آنها نزدیک است باید در بخش جلویی انبار قرار بگیرند و کالاهایی که با تقاضای کمتری در بازار روبرو هستند باید در انتهای انبار قرار داده شوند. کالاهای فاسدشدنی نیز باید به شکل دوره‌ای بررسی شوند تا قدیمی‌ترین کالاها زودتر ارسال شوند. علاوه بر این کالاهایی که به بسته‌بندی خاصی نیاز دارند باید در کنار یکدیگر ذخیره شوند.
پیش‌بینی تقاضا
خدمات لجستیکی به شدت بر پیش‌بینی تقاضای موجودی وابسته است. در اصل باید اطمینان حاصل شود که یک کسب و کار هرگز در مورد ارائه محصولات تقاضای خود دچار مشکل نمی‌شود و همواره تعداد مناسبی از این کالاها در انبار موجود هستند تا در صورت نیاز مشتریان به بازار عرضه شوند.
مدیریت موجودی
به کمک تکنیک‌های مدیریت موجودی و برنامه‌ریزی درست افزایش تقاضای محصولات فصلی یا پرطرفدار، شرکت‌ها می‌توانند سود خود را در یک بازه زمانی افزایش دهند یا سود خود را همچنان بالا نگه دارند و چرخش موجودی خود را سریعتر کنند. برای تحقق این امر تولیدکنندگان باید نسبت تعداد دفعات فروش و جایگزینی یک کالا را در یک دوره خاص در نظر بگیرند. در مقابل زمان مشاهده کاهش سرعت خروج موجودی کالا از انبار می‌توانند با قیمت گذاری کمتر یا ایجاد تشویق تخفیف، مردم را برای خرید آن کالای مخصوص ترغیب کند در نتیجه تقاضا برای خرید کالا بالا می‌رود.
نکاتی برای مدیریت موثر لجستیک
اگر مدیریت لجستیک به صورت کارآمد انجام شود، جریان ارتباطات و محصولات تضمین می‌شود و رابطه بین تولیدکننده و مشتری کارآمدتر شکل می‌گیرد. در نتیجه نیاز به حفظ موجودی اضافی به حداقل می‌رسد. علاوه بر این مدیریت لجستیک کارآمد سبب می‌شود تا خطاها در زمان تحویل کالاها کاهش پیدا کنند و با افزایش مشتریان درآمد تولیدی افزایش پیدا کند.
خدمات لجستیکی سبب می‌شوند تا همه منابع در بخش‌های مختلف به صورت کارآمد با یکدیگر در ارتباط باشند و در نتیجه دید واضح‌تر و شفاف‌تری از عملیات تولید ارائه می‌شود. دسترسی همزمان به اطلاعات در کل فرایند تحویل می‌تواند فرایند حمل و نقل را ساده‌تر و کنترل آن را بهتر کند در نتیجه این امر مشکلات در زمان تحویل کالا نیز کاهش پیدا می‌کنند.
محلی که کالا در حال حاضر در آن موجود است نقش مهمی در تحویل به موقع سفارش دارد. با توجه به اینکه مشتریان روز به روز انتظار خدمات تحویل سریعتر را با گسترش تکنولوژی دارند، فاصله میان مشتری و محصول باید کاهش پیدا کند. مدیریت لجستیک باید نزدیک‌ترین انبارها که می‌توانند زمانبندی تحویل کالای شما را کاهش دهند و هزینه‌های عملیاتی را به حداقل برسانند شناسایی کند.
اتوماسیون با حذف فعالیت‌های انسانی به ویژه در فرایندهای تکراری سبب صرفه‌جویی قابل‌توجهی در زمان و هزینه می‌شود. خودکار کردن هسته اصلی عملیات لجستیک مانند زمانبندی و اختصاص دادن وظایف و برنامه‌ریزی مسیر می‌تواند خطاهای پرهزینه را در این حوزه کاهش دهد و خدمات مشتری را بهبود ببخشد. اتوماسیون کردن خدمات، سرعت و دقت ارائه خدمات را افزایش می‌دهد و نیز کیفیت و کارایی را هنگام اجرای عملیات تضمین می‌کند.
ERP چه مزیتی برای لجستیک دارد؟
سیستم برنامه‌ریزی منابع سازمانی (ERP)، برنامه‌های کاربردی مختلف را که با یکدیگر جریان اصلاح در سازمان را تشکیل می‌دهند ادغام می‌کند. همین عامل سبب می‌شود تا این نرم‌افزار به یک ابزار قدرتمند در حوزه لوجستیک کالا تبدیل شود چرا که بهینه‌سازی سفارش‌ها را امکان‌پذیر می‌کند.
سه حوزه اصلی ERP در لجستیک کالاها عبارتند از: کنترل موجودی، مدیریت کارکنان و توزیع محصول.
تدارک و حمل و نقل مناسب در موفقیت سازمان‌ها و شرکت‌ها نقش اساسی دارد زیرا نمایش فیزیکی معاملات سازمان است و بدون تراکنش در سازمان عملاً هیچ تجارتی وجود ندارد. به کمک نرم‌افزهایی مانند RPA، ERP، مدیریت انبار، مدیریت زنجیره تامین و غیره، یک سازمان می‌تواند کارایی خود را افزایش داده و نیز هزینه‌های جاری را کاهش دهد که این امر در حوزه تجارت اهمیت زیادی دارد.
مدت‌هاست که راهکارهای مختلفی برای استفاده از ERP عنوان راهکارهای ابری به بازار عرضه شده است که متشکل از مجموعه‌ای از راهکارهای مختلف در بخش‌های گوناگون است. نرم افزارهای مربوط به حوزه تدارکات و لجستیک از جمله این موارد هستند که با کمک آنها می‌توان نیازهای نرم‌افزاری کل فرایند لجستیک و زنجیره تامین را پوشش داد.
این راهکارها براساس ماژول‌های مختلفی از جمله نرم‌افزارهای مربوط به حوزه‌های انبارداری، خرید و تدارکات، جانمایی کالا در انبار، مدیریت اسناد تجاری، پذیرش و توزین و پرتال تامین‌کنندگان شکل گرفته‌اند که هر کدام بخشی از فرایندهای زنجیره تامین و لجستیک را پوشش می‌دهند.
