کسر تخلیه یکی از تخلفات گمرکی است که در قانون امور گمرکی به آن اشاره شده است. کسر تخلیه به مواردی گفته می‌شود که تعداد بسته‌های وارد شده به کشور از مبادی مجاز و قانونی به نسبت اظهارنامه اجمالی، فهرست کل بار یا بارنامه کم یا زیاد تر هستند. در این صورت براساس قانون بحث کسر یا اضافه تخلیه مطرح می‌شود در مورد اضافه تخلیه به ضبط بسته یا بسته‌های اضافی اکتفا می‌شود اما درمورد کسر تخلیه به دریافت جریمه انتظامی براساس ماده ۱۱۰ این قانون اقدام می‌شود.
کسر تخلیه از دید گمرک
یکی از روش‌های ارزش‌گذاری کالا بر اساس وزن است به همین دلیل زمانی که کالا در حال خروج گمرک، باسکول می‌شود، اگر بین وزنی که ارسال شده و وزنی که روی باسکول نشان میدهد تفاوتی دیده شود و کاهش وزن نیز قابل توجه باشد کسر تخلیه محسوب می‌شود. با توجه به بخشنامه بانک مرکزی این تلورانس تا میزان ۳ درصد مانعی ندارد ولی اگر بیشتر از این باشد صاحب کالا باید جریمه آن را پرداخت کند.
این جریمه دو حالت دارد:
اگر وزن بار در زمانی که بار روی باسکول قرار دارد کمتر از وزن اظهاری باشد، باید به میزانی که ارز نیمایی بیشتر دریافت شده است دلار آزاد خریداری شده و به بانک مرکزی پرداخت شود. برای نمونه اگر وزن بار شما ۱۰ تن باشد اما هنگام باسکول ۸ تن برآورد شود، در ازای آن ۲ تن تفاوت باید به بانک مرکزی معادل ارز پرداخت کنید با توجه به این که تفاوت بین ارز نیمایی و آزاد زیاد است این عامل حاشیه سود شما را کم می‌کند.
اگر در زمان قرار دادن بار روی باسکول وزن بار از وزن اظهار شده بیشتر باشد، بابت وزن اضافه باید مبلغی به عنوان جریمه به گمرک پرداخت شود که این مبلغ از مبلغ کسر تخلیه کمتر است.
بررسی کسر تخلیه از دیدگاه بانک
در زمانی که ورود کالا در سیستم بانکی ثبت می‌شود. نیاز به تعیین روش پرداختی آن است تا پیش از تحریم‌ها از LC اعتبارات اسنادی بهره گرفته می‌شود. اعتبارات اسنادی در اصل تعهدی از سوی بانک به خریدار و فروشنده هستند. به واسطه این مدرک، اگر خریدار از عهده مبلغ خرید برنیای. بانک باید اقدام به پرداخت باقی یا تمامی مبلغ خریدار کند در این زمینه بانک تا پیش از دریافت تاییدیه مبنی بر حمل کالاهای خریداری شده، اقدام به پرداخت وجه نمی‌کند. در این روش بانک بر اساس تعهد خود، را مالک کالای مورد نظر نمی‌داند. برای همین تا زمان تسویه حساب بانک با مشتری و انتقال مالکیت با ظهرنویسی بارنامه، به صورت حواله یا برات بدون تعهد پرداختی‌ها انجام می‌شوند.
از زمان راه اندازی سیستم ثبت سفارش و سامانه جامع تجارت و اتصال گمرک به آن بانک وظیفه دارد که ضمن تأمین مالی، اقدام به بررسی قرارداد اسناد کند. با ثبت هر اطلاعاتی در رابطه با کالا در سیستم ثبت سفارش به عنوان اظهارکننده، این اطلاعات وارد سیستم بانکی هم می‌شوند چون بانک باید در این مرحله به تخصیص و تأمین ارز پرداخته و به اظهارکننده به منظور ترخیص کالا، کد رهگیری ارائه دهد و کلیه اطلاعات و اسناد را به دقت و کامل بررسی کند.
وظیفه بانک در قبال کسر تخلیه
بانک در رابطه با اطلاعات ثبت شده از سوی صاحب کالا و اظهارکننده، کاملاً بی طرف است و صرفاً وظیفه بررسی اسناد را بر عهده دارد. اگر بانک زمان بررسی اسناد و اطلاعات متوجه شود ارز خارج شده از کشور یا کوتاژ صادراتی باطل شده برای آن، با میزان محموله و کالای وارداتی همخوانی ندارد به اعلام کسر تخلیه اقدام می‌کند بانک از نظر قانونی وظیفه دارد به عنوان نماینده دولت آگاهانه عمل کند. بانک از نظر قانونی وظیفه دارد به خوبی در مورد نحوه تأمین ارز مورد نظر و میزان کالای وارده به ازای آن بررسی‌های لازم و کافی را انجام دهد. اگر کسر تخلیه از سمت بانک به گمرک واگذار گردد. در صورتی که اظهارکننده از گمرک قادر به رفع مشکل و نیز ثبت جواز باشد و بتواند از سامانه، اجازه رفع تعهد را دریافت کند بانک نیز رفع تعهد را اعلام می‌کند. اما اگرگمرک نظر بر کسر تخلیه داشته باشد صاحب کالا باید تعهد را رفع کند و به میزان آن مبلغ را به بانک پرداخت کند. در برخی موارد ممکن است در صورت اعلام کسر تخلیه صاحب کالا مدعی شود که این مشکل ناشی از درج نادرست اطلاعات در اظهارنامه است. در این شرایط پس از مکاتبه بانک با گمرک موضوع مورد بررسی قرار می‌گیرد.
در ارتباط با کوتاژ صادراتی باطل شده هم لازم به ذکر است که به ازای هر میزان کوتاژ صادراتی باطله باید واردات کالا انجام شود در صورت واردات کمتر و بیشتر، واردکننده ملزم به پرداخت هزینه به بانک است، صادرکننده از طریق واگذاری کوتاژ صادراتی به واردکننده دیگر تعهدی ندارد و تعهد ارزشی ملزم برگشت به کشور برعهده واردکننده است.
مدت زمان رفع تعهد به بانک چقدر است؟
مهلت پرداخت و رفع تعهد از سمت اظهارکننده کالا در بانک از زمان تامین ارز حدود سه ماه است در موارد خاص این مهلت قابل تمدید است مانند مواقعی که: واردکنندگان خوش سابقه یا در زمانی که مشکلاتی مثل طولانی شدن زمان حمل کالا به بانک اعلام شده و مهلت ارائه جواز تمدید می‌شود. یا زمانی که به طور کلی طی بخشنامه بانک مرکزی مهلت‌ها محدود شده است و باید سریعا چرخه ارز راه بیوفتد محموله در شرایط تحریم باید سریع‌تر وارد شود.
اگر مدت زمان رفع تعهد بگذرد چه اتفاقی رخ میدهد؟
اگر در زمان مقرر اظهارکننده رفع تعهدی را برای بانک انجام ندهد و اقدامی نکند بانک پرونده را به تعزیرات حکومتی ارجاع میدهد و در نتیجه صاحب کالا در سیستم بانکی سابقه منفی و قرمز دریافت می‌کند.
راه حل جلوگیری از مواجه شدن با کسر تخلیه چیست؟
یکی از موارد مهم و قابل توجه این است که فروشنده باید اطلاعات کامل و درستی ارائه کند و پکینگ لیست نهایی را در اختیار صاحب کالا قرار در این شرایط اگر کالا دارای تفاوت وزن باشد، در اسرع وقت می‌تواند اقدام به اصلاح ثبت سفارش طبق وزن نهایی کند چرا که مجوز ورود و ثبت سفارش بر اساس وزن حدودی کالا قبل از حمل انجام می‌شود.
به صورت کلی وقتی کالایی را در گمرک جمهوری اسلامی اظهار می‌کنید یا به صورت تعدادی است یا به صورت وزنی. برای نمونه ما ثبت سفارش شیشه آرایشی برای یک کانتینر 20 فوت انجام داده‌ایم با وزن حدودی 16000 کیلوگرم. بارنامه صادر شده بر اساس وزن باسکول مبدا وزن 15800 کیلوگرم را ثبت کرده است.
نکته مهم این است که کسر تخلیه بر اساس وزن ناخالص است و امکان محاسبه وزن خالص برای گمرک ایران عملا وجود ندارد. حق العمل کار یا صاحب کالا بر اساس وزن بارنامه و قبض انبار کالا را اظهار می‌کند. و عملیات گمرکی را انجام میدهد. در مرحله خروج مجدد بار باسکول می‌شود تا عملیات گمرکی به پایان برسد این همان مرحله‌ای است که کسر تخلیه اتفاق می‌افتد.
مشکل کسر تخلیه چگونه بوجود می‌آید؟
بازرگان در مرحله خروج بار از گمرک بر اساس اسنادی که به بانک ارائه داده‌اند، از بانک درخواست کد ساتا می‌کنند. بانک بر اساس درخواست تخصیص و اسناد حمل، پرونده‌ای را برای بازرگان در بانک باز می‌کند و گواهی ثبت آماری را از بانک مرکزی دریافت می‌کند.
در این مرحله که همه به نام درخواست کد ساتا شناخته می‌شوند در سامانه جامع تجارت در بخش خدمات ارزی اقدام به درخواست کد ساتا می‌کند. در این مرحله با وارد کردن مشخصات بارنامه، کالا و وزن بار به بانک عامل و بانک مرکزی اعلام می‌شوند. که چه مقدار بار وارد گمرک شده‌اند و چه میزان بار قرار است از گمرک ایران حارج شوند. معمولا بر اساس اسناد و بارنامه مقادیر وارد می‌شوند برای نمونه برای پرونده‌ای که در بالا اشاره کردیم وزن در ثبت سفارش 16000 کیلوگرم بود و ما بر اساس بارنامه و قبض انبار 15800 کیلوگرم را اظهار گمرک می‌شوند. به زبان ساده تر شما 15800 کیلوگرم باید کالا از گمرک خارج کنید اما در عمل 200 کیلوگرم کالا کمتر از میزان اظهار نامه از گمرک خارج می‌کنید.
کسر تخلیه چه مشکلی ایجاد می‌کند؟ و چه اهمیتی دارد؟
بر اساس ساختار جدید گمرکی و براساس رویه‌های معمول بیشترین میزان پرونده‌های واردات از چین در بانکهای کشور و سیستم بانک مرکزی یا به صورت خرید ارز از سیستم بانکی یا به صورت واردات در برابر صادرات است که شما در این روش ارز مورد نیاز خورد را از یک صادر کننده دریافت و تامین می‌کنید.
در هر دو صورت بانک به عنوان عامل اصلی روند گردش مالی و ارزی را مدیریت می‌کند، مالک کالا است به عبارتی به وکالت از بانک مرکزی و ذینفع اصلی سیستم گردش مالی بر کل فرآیند باید نظارت داشته باشد.
شما در هر حالتی حتی اگر یک دلار از سیستم بانکی دریافت نکرده باشید فرآیند را در سیستم بانکی جلو می‌برید؛ بانک عملا صاحب اسناد و صاحب کالا است تا زمانی که شما تعهدات خود را انجام دهید. برای نمونه دریافت گواهی بازرسی و بیمه نامه به ذینفعی بانک عامل نشان دهنده این است که بانک کل پرونده شما را در اختیار دارد و اجازه میدهد که شما فعالیت بازرگانی خودتان را پیش ببرید. وقتی بانک از طریق سامانه نیما و یا از روش واگذاری پروانه صادراتی برای شما پرونده تشکیل داده است و کد ساتا صادر کرده است از شما میخواهد تا دقیقا به اندازه‌ای که از سیستم بانکی کشور ارز دریافت کرده‌اید کالا وارد کشور کنید در غیر این صورت از محل سپرده شما نزد بانک درخواست مطالبه می‌کند.
چه مقدار کسر تخلیه مجاز است؟
بر اساس بخشنامه تقریبا به میزان 3% تلورانس برای کالاهای وزنی مجاز است.
بخشنامه کسر تخلیه
براساس بخشنامه‌های صادر شده در ایران امکان رفع تعهد بابت کسر تخلیه کمتر از 3% از وزن ناخالص است. اگر کالای خارج شده از گمرک در مسیر‌های گمرکی نسبت به وزن اعلامی در سامانه جامع تجارت و درخواست کد ساتا کمتر از 3% باشد سیستم به صورت اتوماتیک این میزان را تلورانس در نظر می‌گیرد و پرونده در بانک رفع تعهد می‌کند.
آیا این بخشنامه عملیاتی است؟
براساس تجربه و براساس پرونده‌های دریافتی ما و سایر همکاران چه در بخش ترخیص گمرک بندرعباس و سایر گمرک‌های ایران اغلب پرونده‌ها خصوصا پرونده‌های وزنی با مشکل کسر تخلیه مواجه هستند. به این معنی که با وجود اختلاف و تلورانس کمتر از 3% در سامانه بانک امکان رفع تعهد از پرونده را ندارد و مطالبه بازگشت ارز را ارائه می‌کند. براساس مشاهدات ما و استعلام از بانکهای عامل متوجه شدیم که بانک به این بخش دسترسی ندارد و تنها بع میزان اختلاف و کسر تخلیه را در سامانه دسترسی دارد.
آیا با یادداشت کارشناس گمرک مشکل کسر تخلیه رفع می‌شود؟
خیر در گذشته این امکان وجود داشت و کارشناس گمرک با نوشتن یادداشت در پرونده این مشکل را حل می‌کرد اما در سیستم جدید باید از طریق سامانه بانک مرکزی و گمرک ایران این مشکل پیگیری و رفع شود.
مشکل باسکول گمرک‌های ایران
بخش مهمی از مشکل کسر تخلیه در باسکول گمرک‌های کشور ایجاد می‌شوند. در مرحله باسکول دیده شده است، چه در گمرک بندرعباس و چه گمرک‌های دیگر ایران مانند گمرک فرودگاه امام خمینی باسکول وزن کمتری و یا در هر صورت وزنی متفاوت را نشان میدهد. زمانی که وزن بیش از اظهار باشد مشکلی برای رفع تعهد ایجاد نمی‌شود ولی در زمانی که این وزن کمتر از وزن اظهاری می‌باشد منتظر باشید تا بانک از شما درخواست استرداد ارز بکند.
آیا می‌توان میزان کسر تخلیه را مشاهده کرد؟
برای دیدن این مورد باید در ابتدا وارد سامانه جامع تجارت شوید با نقش بازرگانی شوید سپس در منوی سمت راست بخش “عملیات گمرکی را انتخاب کنید و در بخش واردات لیست “مدیریت اظهار نامه‌های واردات” برای شما قابل مشاهده است، در این بخش شما دو گزینه پیش روی خود خواهید دید:
جزییات
پروانه عبوری
در ابتدا بخش جزییات وارد شوید و در پایین صفحه میزان وزن ناخالص ثبت شده برای کد ساتا را مشاهده کنید. سپس وارد بخش پروانه عبوری شده و وزن ناخالص باسکول گمرک را مشاهده کنید اگر وزن در بخش پروانه عبوری کمتر از وزن در بخش جزییات باشد به معنی کسر تخلیه است.
برای رفع تعهد بانکی چه باید کرد؟
پس از اینکه سامانه برای بانک عامل مشخص کند که اظهارنامه کسر تخلیه دارد، بانک نامه‌ای براین اساس برای بازرگان ارسال می‌کند. نامه شامل شماره ثبت سفارش، اظهار، میزان کسر تخلیه و معادل ارزی کالا‌ها است.
در بانکهای مختلف روند رفع تعهد ارزی برای کسر تخلیه به دو روش انجام می‌شود که بسته به بانک متفاوت است. در حالت ساده بانک تفاوت نرخ ارز در روز صدور تخصیص را از نرخ ارز در روز تسویه کسر و معادل آن را از حساب بازرگان کسر می‌کند. در حالتی که بیشتر بانک‌ها امروز آن را انجام می‌دهند بانک در نامه ارسالی میزان ارز مورد نیاز را به بازرگان اعلام می‌کند. بازگان باید به همان میزان در حساب ارزی خود ارز داشته باشد و یا واریز کند. سپس بانک پس از ارسال نامه رفع برای سامانه یکپارچه بانک مرکزی همان میزان ارز را از حساب بانکی بازرگان برداشت می‌کند و در مدت حدودا 30 روز معادل ریالی بر اساس اعلام فروش ارز را به حساب ریالی بازرگان واریز می‌کند.
برای نمونه اگر 200 کیلوگرم شیشه با قیمت هر کیلو گرم 2. 5 یور در فاکتور کالا به بانک ارائه شده باشند، به اندازه 500 یورو شما کسر تخلیه دارید. شما باید 500 یورو ارز از بازار آزاد تهیه کنید و به حساب ارزی خود در بانک عامل واریز کنید.
پس از این بانک 500 یورو را بر اساس اعلامیه فروش ارز در زمانی که به شما تخصیص داده است می‌خرد، در سامانه نیما آن روز شما یورو را 25000 تومان خریده‌اید یا در بخش واردات در برابر صادرات باری مثال مشابه نرخ ثنا 27800 ثبت شده است. در انتها بانک 500 یورو بر اساس نرخ ثبت شده در پرونده می‌خرد و بازرگان معادل تفاوت نرخ در آن روز را پرداخت کرده است. توجه داشته باشید که بانک از شما 500 یورو دریافت نمی‌کند تا به طور کامل برداشت کند، بانک معادل 500 یورو بر اساس پرونده از شما می‌گیرد و معادل ریالی را پس میدهد به همین دلیل برای شما اگر مثلا یورو را 32000 تومان خریده باشید این ما به تفاوت از بین می‌رود.
