از قدیمی‌ترین روش‌های حمل و نقل کالا می‌توان به حمل و نقل جاده‌ای اشاره کرد. حمل و نقل جاده‌ای یکی از مهمترین بخش‌های تجارت بین‌المللی را شکل می‌دهد که با استفاده از روش‌های مختلفی انجام می‌شود. با توجه به قدمت حمل و نقل جاده‌ای و اهمیتی که در حوزه تجارت دارد، قوانین و ضوابط خاصی در این حوزه تدوین شده‌اند. این قوانین در واقع راهنمایی هستند برای حمل و نقل بهتر بارها و انتقال کالاها بدون بروز مشکل به مقصد. در ادامه مقاله استانداردهای حمل و نقل جاده‌ای و مواردی که باید برای حمل و نقل جاده‌ای کالای خود در نظر داشته باشید را بررسی خواهیم کرد.
استانداردهای حمل و نقل جاده‌ای
در سال‌های گذشته استفاده از روش حمل و نقل جاده‌ای گسترش چشمگیری داشته است. بر همین اساس برای افزایش امنیت و سلامت بارها قوانین و استانداردهای جدیدی در این حوزه تدوین شدند که می‌توان از آنها به عنوان یک راهنما برای ارسال بار به روش حمل و نقل جاده‌ای استفاده کرد. شناخت این قوانین برای کارفرمایان و رانندگان الزامی است. قوانین در چند فصل تهیه شده‌اند و وظایف مالک بار، حمل کننده‌ی آن و نیز نیازهای اولیه و سایر موارد را مشخص کرده‌اند. در ادامه قوانین و استانداردهای حمل و نقل جاده‌ای را بررسی خواهیم کرد.
حمل و نقل از طریق جاده یکی از قدیمی‌ترین راه‌های حمل بار است و هم از نظر قیمت و هم سرعت، روش مناسب و مقرون به صرفه‌ای برای تولیدکنندگان به شمار می‌رود. سالانه حدود ۶۰۰ میلیون تن بار از طریق زمینی حمل می‌شوند. موضوع مهمی که برای حمل و نقل جاده‌ای کالای خود باید در نظر داشته باشید، انتخاب خودرویی مناسب برای انجام این امر است. به همین منظور قبل از انتخاب خودروی مناسب برای حمل کالای خود باید چند مورد را مد نظر قرار دهید این موارد عبارتند از:
نوع باری که قرار است حمل شود
این باربری استانی یا کشوری است
ساعت مدنظر برای حمل بار
نوع مسیر بین مبدأ و مقصد
مسافتی که قرار است طی شود
با توجه به این موارد یکی از سه دسته اتومبیلی که برای جابجایی بار استفاده می‌شوند را انتخاب کنید. به طور کلی سه دسته خودرو برای باربری کالاهای مختلف در ایران استفاده می‌شوند که عبارتند از:
ماشین‌های سبک: وانت پیکان، وانت نیسان و انواع دیگر وانت‌ها
ماشین‌های نیمه‌سنگین: خاور، کامیون، ایسوزو، کامیونت و هیوندا
ماشین‌های سنگین: تریلی، انواع ترانزیت، ده تن، بیست تن، کمپرسی و…
حداکثر طول مجاز انواع وسایل نقلیه حمل بار
برای اینکه خسارت‌ها در حین حمل و نقل جاده‌ای کالاها کاهش پیدا کند مقررات خاصی توسط نهادهای مربوطه تعیین شده‌اند که این مقررات باید توسط شرکت‌های حمل و نقل و بازرگانان رعایت شوند. وسایل جاده‌ای سنگین که معمولاً برای حمل کالاها استفاده می‌شوند مانند تریلی‌ها و کامیون‌ها باید مقدار مشخصی بار حمل کنند و اگر باری که حمل می‌کنند بیشتر از ظرفیت مجاز باشد و یا خلاف استانداردهای بارگیری باشد، احتمال بروز مشکل بسیار بالا می‌رود.
برخی از مشکلاتی که ممکن است به سبب عدم رعایت این قانون ایجاد شوند عبارتند از کاهش میدان دید، بالا رفتن مصرف سوخت، کاهش توان ترمز ماشین حمل بار و… است. به همین دلیل رعایت حداکثر طول مجاز انواع وسایل نقلیه حمل بار می‌تواند موجب کاهش میزان خطر احتمالی در حمل و نقل جاده‌ای باشد. برای رعایت این قوانین باید در ابتدا بدانید که فاصله نقطه ابتدایی وسیله نقلیه یا بار تا انتهای ماشین را طول وسیله نقلیه می‌نامند. بر همین اساس مقررات راهنمایی و رانندگی حداکثر طول مجازی که برای وسایل نقلیه در نظر گرفته را به صورت زیر تعیین کرده است.
کامیون دو محور همراه با بار: ۱۰ متر
کامیون سه محور با بار: ۱۲ متر
تریلی به همراه بار: ۱۶ متر
کامیون با یدک ۱۸٫۳۵ سانتی‌متر
حداکثر طول مجاز تریلی خودرو‌بر با بار ۲۰٫۷۵ سانتی‌متر
براساس قوانین و مقررات، محموله بارگیری شده نباید از جلوی کامیون بیش از ۵۰ سانتی‌متر و از عقب آن بیش از ۳ سانتی‌متر بیرون آمده باشد و همچنین بخشی از بار که از وسایل باربری بیرون می‌آید باید در شب به کمک چراغ قرمز و در روز به وسیله پرچم قرمز مشخص باشد. وسایل نقلیه که طول آنها از محدوده معین تجاوز کند به هیچ عنوان اجازه حرکت در مسیر را ندارند مگر در صورتی که بار اضافی خود را تخلیه کنند.
نکات لازم برای ارسال جاده‌ای بار به صورت ایمن چیست؟
به صورت کلی برای باربری ایمن نکاتی ساده و کاربردی باید رعایت شود. رعایت این موارد تاثیرات مثبت زیادی بر رضایتمندی از نتیجه کار به همراه خواهد داشت. در این میان برای رعایت هرچه بهتر و کامل‌تر ایمنی در حمل بار بهتر است نکات زیر را رعایت کنید.
استفاده از کانتینر مناسب
کانتینر مکان مناسبی را برای قرار دادن بارهای مختلف فراهم می‌کند و نیز امنیت بار را در حین جابجایی افزایش می‌دهد.
انتخاب وسیله نقلیه متناسب با بار
انتخاب وسیله نقلیه مناسب با بار از بروز خرابی‌های احتمالی جلوگیری می‌کند و سبب می‌شود بارها به کمک وسیله مخصوص حمل شوند.
بسته‌بندی اصولی کالاها
اگر می‌خواهید سلامت بار شما تضمین شود بهتر است آن را به صورت اصولی بسته‌بندی کنید تا احتمال آسیب دیدن بار کاهش پیدا کند.
رعایت اصول مربوط به تخلیه و بارگیری
مهار کردن بار داخل ماشین‌های باربری سبب می‌شود تا حمل و نقل بار راحت‌تر باشد. برای مهار می‌توانید از وسایل مختلفی مانند زنجیر استفاده کنید. هرچه در بارگیری و تخلیه قوانین و مقررات مربوطه را با دقت بیشتری رعایت کنید، سلامت محصولات تضمین می‌شود. برای این کار بهتر است از کارکنان با تجربه استفاده نمایید که به وزن و نحوه قرارگیری بارها توجه می‌کنند.
انجام بررسی‌های لازم وسیله نقلیه
یکی دیگر از نکاتی که باید قبل از حمل و نقل جاده‌ای بار مد نظر قرار دهید، بررسی خودرو و رفع هر نوع نقص فنی خودرو پیش از بارگیری و ورود خودرو به جاده است. با این عمل از بروز تصادف و مشکلات بین راهی تا حد امکان جلوگیری می‌شود.
مدارک مورد نیاز رانندگان
رانندگانی که در حوزه حمل و نقل جاده‌ای کالا فعالیت می‌کنند باید در کنار داشتن مدارک عمومی مانند گواهینامه و بیمه شخص ثالث، مدارک دیگری نیز داشته باشند که در ادامه این مدارک را به تفصیل بیان می‌نماییم.
دفترچه کار
برای حمل و نقل زمینی کالاها براساس استانداردهای تدوین شده داشتن دفترچه کار یکی از الزامات ضروری است. این مدرک به نوعی برگه فعالیت رانندگان است که به استناد ماده ۶ قانون الزام، توسط پلیس راه در آن درج می‌شود و براساس تبصره ذیل ماده ۶ قانون الزام تردد، حمل بار بدون آن ممنوع است. در شرایطی که رانندگان این مدرک را نداشته باشند سازمان می‌تواند در صورت تخلف راننده وی را در هر نوبت تا ۶ ماه جریمه و دفترچه او را ضبط کند.
کارت شناسایی هوشمند
یکی دیگر از مدارک مهمی که رانندگان در حین حمل و نقل جاده‌ای کالا باید در اختیار داشته باشند، کارت هوشمند عکس دار است. این کارت توسط سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای برای تسهیل در امر حمل و نقل و شناسایی رانندگان بین شهری و کنترل رانندگان در حین تردد از مبدا تا مقصد صادر می‌شود. کلیه رانندگانی که دارای دفترچه کار در زمینه حمل و نقل جاده‌ای هستند باید با مراجعه به سازمان استان‌ها نسبت به تکمیل فرم پرسشنامه و اخذ کارت شناسایی هوشمند نیز اقدام کنند. اگر به صورت شخصی به دنبال راننده‌ای برای حمل و نقل کالای خود هستید باید مدارک وی را چک کنید و مطمئن شوید که کارت شناسایی هوشمند و نیز دفترچه کار معتبر دارد.
کارت وابستگی
رانندگانی که برای شرکت‌های خاص کار می‌کنند باید کارت وابستگی داشته باشند تا مشخص شود وسیله نقلیه برای کدام یک از شرکت‌های حمل و نقل بار است. این کارت توسط خود شرکت صادر می‌شود و رانندگان باید برای دریافت این کارت به واحدهای مشخص شده در شرکت حمل و نقلی که در آن مشغول به کار هستند مراجعه کنند.
کارت صحت و سلامت جسمی و روحی
مدرک دیگری که براساس استانداردهای حمل و نقل جاده‌ای داشتن آن الزامی است، کارت صحت و سلامت جسمی و روحی می‌باشد. تمامی رانندگان بخش حمل و نقل جاده‌ای باید با مراجعه به وزارت بهداشت و درمان نسبت به دریافت این مدرک اقدام کنند و در حین سفر خود کارت صحت و سلامت روحی و جسمی را به همراه داشته باشند. اگر هر شرکت حمل و نقلی بدون داشتن این مدرک به فردی مسافر یا بار دهد به استناد بند ب، ج و ه ماده ۳ آیین نامه حمل بار و مسافر، متخلف به حساب می‌آید و شرکت مذکور، جهت برخورد قانونی به کمیسیون ماده ۱۲ معرفی می‌شود.
کارت شناسایی ناوگان حمل و نقل
طرح شناسایی ناوگان باری و مسافری یک طرح آماری است و به منظور نگهداری اطلاعات ناوگان‌ها در داخل کشور طراحی شده است. در کارت شناسایی ناوگان، مشخصات وسیله نقلیه درج می‌شود و هدف اصلی آن جمع‌آوری اطلاعات ناوگان حمل و نقل و مسائل جانبی آن مانند صدور کارت آمار و برچسب برای هماهنگی با پلیس راه و شرکت‌های حمل و نقل است. این کارت در پایانه‌های مسافربری و باربری نیز کاربرد دارد.
دفترچه مدت کار و بازرسی سرعت
دفترچه مدت کار و بازرسی سرعت مدرکی است که از طرف نیروی انتظامی برای رانندگان واجد شرایط در بخش حمل و نقل جاده‌ای صادر می‌شود و براساس آن مدت کار رانندگان در طول سفر و زمان تعویض آنها مشخص و نیز تخلفات رانندگان در آن ثبت می‌شود. براساس استانداردهای حمل و نقل جاده‌ای به همراه داشتن این مدرک در طول سفر الزامی است و در صورت تخلف خودرو برای مدتی ضبط می‌شود.
تجهیزات لازم برای خودرو
براساس استانداردهای حمل و نقل جاده‌ای تمامی رانندگان باید تجهیزات جانبی لازم را برای خودروی خود تهیه کنند و در طول سفر آنها را به همراه داشته باشند. در ادامه مقاله مهمترین تجهیزات جاده‌ای که براساس نوع خودروی خود باید به همراه داشته باشید را بررسی خواهیم کرد.
جعبه کمک‌های اولیه
یکی از تجهیزاتی که در هر خودرویی مورد نیاز است، جعبه کمک‌های اولیه درمانی است. در این جعبه مواردی برای رفع آسیب‌های سطحی قرار داده می‌شود.
علائم ایمنی
زمانی که خودروی شما دچار مشکل شده است یا تصادف کرده‌اید از این تجهیزات برای هشدار دادن به دیگر وسایل نقلیه که از آن محل عبور می‌کنند استفاده می‌شود. علائم ایمنی معمولاً شامل چراغ چشمک زن مثلث شبرنگ می‌گردند.
کپسول آتش نشانی
کپسول آتش نشانی باید دارای نشان استاندارد بوده و ظرفیت آن نباید کمتر از ۱۰ کیلوگرم باشد. همچنین مهلت اعتبار آن نیز باید توسط سازمان‌های مسئول تایید شده باشد و اگر از تاریخ استفاده آن گذشته است حتی اگر از کپسول آتش نشانی استفاده نشده است باید گاز درون آن مجدداً شارژ و جایگزین شود.
دستگاه تاخوگراف
این دستگاه سرعت وسیله نقلیه و مدت کار راننده و مسافت طی شده را در واحد زمان مشخص ثبت می‌کند. طبق ماده ۶۰ آیین نامه راهنمایی رانندگی و ماده ۴ آیین نامه حمل و نقل بار، برای وسایل نقلیه باری و مسافری الزامی است و تمامی رانندگان باید این دستگاه را در خودروی خود داشته باشند.
زنجیر چرخ
براساس استانداردهای تعیین شده در حمل و نقل جاده‌ای خصوصاً در فصول سرد، تمامی خودروهای باربری باید به مقدار کافی زنجیر چرخ به همراه داشته باشند.
لاستیک‌های آجدار
تمامی لاستیک‌هایی که برای وسایل نقلیه استفاده می‌شوند باید استاندارد و متناسب با وزن کل خودرو باشند. استفاده از لاستیک‌های کوچک یا بزرگتر از اندازه‌ای که در کارت شناسایی خودرو درج شده است ممنوع است همچنین برای وسایل نقلیه مسافری و باری استفاده از لاستیک‌های توپر تحت هیچ شرایطی مجاز نیست.
براساس استانداردهای حمل و نقل جاده‌ای کالا، تمامی رانندگان ملزم هستند تا تجهیزات جانبی را برای خودروی خود تهیه کنند.
تمامی لاستیک‌های وسایل نقلیه، باید استاندارد و متناسب با وزن کل خودرو باشد و استفاده از لاستیک‌های کوچک‌تر و یا بزرگتر از مقداری که در کارت شناسایی وسایل درج شده باشد، ممنوع است. همچنین برای وسایل نقلیه باری و مسافربری، استفاده از لاستیک‌های توپر، تحت هیچ شرایط مجاز نمی‌باشد.
آشنایی با استاندارد ISO 39001
یکی از استانداردهای حمل و نقل جاده‌ای ISO 39001 است، این استاندارد به منظور مدیریت ایمنی در حمل و نقل جاده‌ای برای اولین بار در سال ۲۰۰۸ بررسی و سپس در سال ۲۰۱۲ تحت مسئولیت کمیته فنی سازمان جهانی استاندارد با هدف کاهش تلفات و مصدومیت‌های ناشی از تصادفات جاده‌ای تهیه و تنظیم شد.
اجرای استاندارد ISO 39001 نیازمند ایجاد نظام تردد جاده‌ای و قرار دادن سازمان‌های ذیربط در جایگاهی برای بهبود ایمنی در ترافیک و کاهش آمار تلفات و مجروحین ناشی از تصادفات جاده‌ای است.
استاندارد ISO 39001 شامل موارد زیر می‌شود:
پایه‌گذاری، اجرا، توجه و بهبود نظام مدیریت ایمنی ترافیک جاده‌ای
اطمینان از انطباق حمل و نقل جاده‌ای کشور خود با نظام مدیریت ایمنی ترافیک جاده‌ای
آشکارسازی انطباق با این استاندارد جهانی
مشاهده و ارزش‌گذاری تعداد تصادفات، تلفات و مجروحان حوادث حمل و نقلی
ارائه گزارش روند بهبود متوالی ایمنی ترافیک
مشاهده و ارزش‌گذاری حوادث مرتبط با ایمنی ترافیک جاده‌ای
حمل بار از طریق جاده
به کمک پیاده‌سازی این استاندارد ایمنی مسافران و بار تا حد زیادی افزایش پیدا می‌کند در نتیجه یک اعتماد در ایمنی جاده و ترافیک ایجاد می‌شود. استانداردهای حمل و نقل جاده‌ای ISO 39001 در ۱۰ بند زیر تنظیم شده است که عبارتند از:
دامنه کاربرد
مراجع الزامی
اصطلاحات و تعاریف
محتوا سازمان
رهبری
برنامه‌ریزی
پشتیبانی
اجرا
ارزیابی عملکرد
بهبود
مسئولیت سازمان‌های حمل و نقل جاده‌ای
سازمان‌هایی که در حوزه حمل و نقل جاده‌ای بار فعالیت دارند، مسئولیت سنگینی در قبال سلامت بار به دوش می‌کشند. براساس استانداردهای حمل و نقل جاده‌ای، بار باید با سلامت کامل و در امنیت از مبدا به مقصد توسط شرکت حمل و نقل ارسال شود. در حین انتقال بار تمامی مسئولیت بار برعهده رانندگان است و آنها وظیفه دارند به بهترین شکل ممکن و در مدت زمان تعیین شده بار را به مقصد مورد نظر کارفرما منتقل کنند.
مسئولیت سازمان‌های حمل و نقل جاده‌ای
به صورت کلی وظیفه بیمه کردن بارها بر عهده سازمان حمل و نقل است. اما در شرایط خاص و براساس توافق بین مالک بار و شرکت حمل کننده بار ممکن است کارفرما درخواست بیمه اضافی برای بار خود داشته باشد و یا شرکت بیمه‌ای که سازمان معرفی می‌کند را قبول نداشته باشد و تمایل داشته باشد تا بار خود را توسط شرکت دیگری بیمه کند در این شرایط می‌توان براساس توافق انجام شده مسئولیت بیمه کردن بار را به خود کارفرما واگذار کرد و یا پیشنهاد شرکت بیمه دیگری را به او داد. این دو مورد هر دو بر روی هزینه حمل و نقل نهایی اثرگذار هستند.
سخن پایانی
در این مقاله استاندارد حمل و نقل جاده‌ای و استاندارد ISO 39001 را بررسی کردیم. این استاندارد در کنار سایر قوانین و ضوابط به رانندگان و شرکت‌های حمل و نقل کمک می‌کند که ایمنی بار را در حین هم افزایش دهند و از بروز خسارت‌های احتمالی جلوگیری کند.
