کشور ایران به عنوان یکی از کشورهایی که دارای مرزهای زمینی و دریایی با کشورهای مختلفی است، شرایط صادرات و واردات مناسبی را پیش روی صادرکنندگان و واردکنندگان قرار می‌دهد. هر ساله محصولات مختلفی از طریق مرزهای صادراتی ایران به کشورهای همسایه صادر می‌شود. کشور ایران دارای سه نوع مرز جغرافیایی با کشورهای همسایه است همین امر سبب می‌شود تا محصولات ایرانی هم از طریق جاده و ریلی و هم از طریق آبی به کشورهای همسایه صادر شوند. یکی از محصولاتی که صادرات آن از ایران رونق بالایی دارد، محصولات فولادی هستند. ارزان بودن محصولات فولادی در ایران سبب شده تا تقاضا از سوی کشورهای همسایه برای خرید این دسته از محصولات از ایران بیشتر باشد. در ادامه مقاله مرزهای صادراتی ایران و مواردی که باید به عنوان صادرکننده در ارتباط با صادرات کالا از مرزهای مختلف جغرافیایی ایران بدانید را بررسی خواهیم کرد .
مرزهای دریایی و زمینی ایران
ایران با داشتن ۵۴۴۰ کیلومتر مرز زمینی و ۲۷۰۰ کیلومتر مرز آبی، از جهت طول مرز زمینی هفتمین کشور در جهان است. کشور ایران ۳۱ استان دارد که از این استان‌ها ۱۶ استان به عنوان پل ارتباطی میان ایران و کشورهای همسایه شناخته می‌شوند. ۸ استان ایران به عنوان پل ارتباطی زمینی ایران با همسایگان شناخته می‌شوند و عبارتند از:
آذربایجان شرقی
آذربایجان غربی
اردبیل
خراسان رضوی
خراسان شمالی
کرمانشاه
کردستان
ایلام
خراسان جنوبی
صادرات دریایی از ایران تنها از طریق سه استان قابل انجام است و این ۳ استان با همسایگان ایران دارای مرز دریایی هستند.
مازندران
هرمزگان
بوشهر
سه استانی هستند که امکان صادرات دریایی را برای تاجران و صادرکنندگان به کشورهای همسایه فراهم می‌کنند.
در کنار مرزهای نامبرده شده، استانهایی در ایران هم دارای مرز زمینی و هم دارای مرز دریایی هستند:
گیلان
گلستان
سیستان و بلوچستان
خوزستان
از جمله این استان‌ها هستند که به امکان صادرات دریایی و زمینی را پیش روی صادرکنندگان قرار می‌دهند.
مرزهای صادراتی در شمال ایران
مرز ایران و ترکمنستان
مرزهای صادراتی در شمال ایران محدود به دریای خزر و بندرهای شمالی انزلی، بندر امیرآباد، بندر حسن رود و سایر بنادر این محدوده می‌شوند. از جمله مهمترین بندرهای ارتباطی بین ایران و ترکمنستان هستند. یکی از انواع محصولاتی که از طریق مرز ایران به ترکمنستان صادر می‌شود میلگردهای فولادی هستند. در برخی از مواقع محصولات به روش ترانزیت خارجی از مبدا روسیه به کشور افغانستان از مرزهای داخل ایران عبور می‌کنند.
گذرگاه‌های زمینی ایران و ترکمنستان
مهمترین گذرگاه‌های زمینی ایران و ترکمنستان عبارتند از:
گذرگاه سرخس: گذرگاه سرخس در استان خراسان رضوی قرار دارد و ۱۸۶ کیلومتر با مشهد و ۲۷۰ کیلومتر با پایتخت ترکمنستان فاصله دارد. اغلب کالاهای صادراتی که از این گذرگاه صادر می‌شوند عبارتند از تیرآهن، ورق گالوانیزه و میلگردهای صادراتی. بخش اعظم این صادرات به ترکمنستان از مرز سرخس به صورت ریلی انجام می‌شود .
گذرگاه لطف‌آباد (آرتیق): یکی دیگر از گذرگاه‌های مرزی که پل ارتباطی بین ایران و کشور ترکمنستان است، گذرگاه لطف‌آباد نام دارد. این پایانه ۱۶ هکتار وسعت دارد و کالاهایی که از این گذرگاه عبور داده می‌شوند از پرداخت مالیات معاف هستند. ارگان‌های نظامی که در لطف آباد مستقر هستند در کنار بانک ملی نهاد ریاست جمهوری، واحد گذرنامه، مرزبانی مدیریت پایانه مرزی در انتقال راحت‌تر کالاهای صادراتی به شما کمک می‌کنند.
گذرگاه مرزی درگز (باجگیران): یکی از گذرگاه‌های مرزی دیگر در خراسان رضوی گذرگاه درگز است که به عنوان قدیمی‌ترین پایانه صادراتی ایران و ترکمنستان شناخته می‌شود. در این پایانه نیز مدیریت پایانه مرزی و گمرک مستقر هستند و صادرات و واردات کالا را کنترل می‌کنند.
گذرگاه مرزی اینچه‌برون در گلستان (مرز پل): گذرگاه مرزی اینچه‌برون در گنبد کاووس قرار دارد و ۱۴۵ کیلومتر با ترکمنستان مرز مشترک دارد به همین دلیل به عنوان تنها گمرک زمینی و ریلی استان گلستان که صادرات از طریق قطار و به شکل ترانزیت از آن انجام می‌شود شناخته می‌شود.
گذرگاه مرزی آستارا: گذرگاه مرزی آستارا معروف‌ترین دروازه صادراتی بین ایران و ترکمنستان است که در مرز آستارا قرار دارد. آستارا از قدیمی‌ترین گمرک‌های تاریخی ایران است که در شمال استان گیلان قرار دارد.
مرزهای صادراتی ایران – آذربایجان
آذربایجان یکی دیگر از کشورهای همسایه با ایران است که در شمال ایران قرار گرفته و دارای مرز زمینی و دریایی با ایران است. طول مرز صادراتی بین ایران و آذربایجان ۴۳۲ کیلومتر است .
گذرگاه مرزی جلفا: گذرگاه مرزی جلفا به شهر نخجوان متصل می‌شود. این شهر در بخش غربی جلفا قرار دارد و معمولاً محموله‌های صادراتی ایران از طریق این مرز به کشور آذربایجان منتقل می‌شوند.
گمرک آستارا: آستارا که به عنوان قدیمی‌ترین نقطه مرزی صادرات و واردات ایران شناخته می‌شود، در حال حاضر از اهمیت زیادی برخوردار است و به عنوان اداره کل امور صادرات و واردات، ورود و خروج موقت و تعاونی مرزنشینان را کنترل می‌کند.
گمرک جلفا: گمرک جلفا در نقطه مرزی جلفا و در روستای جلفای آذربایجان شرقی قرار دارد. جلفا ۱۵۲ کیلومتر با شهر تبریز فاصله دارد در زمان شوروی سابق این گمرک به عنوان دروازه ورودی به کشور ایران شناخته می‌شد. گمرک جلفا ۵۰۰ هکتار وسعت دارد و از این نظر یکی از بزرگترین گمرک‌های کشور ایران شناخته می‌شود. این گمرک در نزدیکی رود ارس قرار دارد و تنها پل ارتباطی بین ایران و کشورهای CIS یا مشترک‌المنافع است.
مرزهای صادراتی ایران – ترکیه
کشور ترکیه که در شمال غرب ایران قرار دارد تنها دارای مرز زمینی با ایران است. مرز بازرگان یکی از مهمترین مرزهای صادرات محصولات ایران به ترکیه است. مرز بازرگان یکی از توابع شهرستان ماکو و یکی از پرترددترین مرزهای صادراتی بین ایران و ترکیه است. ترکیه به عنوان کشور صادر کننده محصولات فولادی شناخته می‌شود، تاجران ترک از مرز بازرگان برای انتقال میلگرد صادراتی ایران به شکل ترانزیت به سوریه استفاده می‌کنند. به صورت کلی مرزهای صادراتی ایران و ترکیه عبارتند از:
گذرگاه مرزی بازرگان (مرز گوربولاغ)
گذرگاه مری سرو (مر اسن دره)
گذرگاه مرزی رازی (مرز کاپی کوی)
مرزهای صادراتی ایران و عراق
یکی دیگر از کشورهای همسایه ایران که در غرب ایران قرار دارد، کشور عراق است. کشور عراق طولانی‌ترین مرز زمینی با ایران را دارد به همین دلیل صادرات و واردات کالا بین ایران و عراق از چندین گذرگاه مرزی مختلف انجام می‌شود. پرترددترین گذرگاه بین ایران و عراق مرز شلمچه، مهران و خسروی هستند. محموله‌های صادراتی از ایران به عراق از طریق مرز مهران و خسروی وارد کشور عراق می‌شوند. تعدادی مرز دیگر نیز بین کشور ایران و عراق برای انتقال زمینی قرار دارند هرچند که انتقال کالا از این مرزها کمتر از مرزهای نامبرده شده صورت می‌گیرد. این مرزها عبارتند از:
مرز چذابه (الشیب)
مرز سومار (مندلی)
مرز پرویزخان (خانقین، دولت مرکزی عراق)
مرز شیخ صالح (دولت مرکزی عراق)
گذرگاه مرزی مهران (زرباطیه)
مرز تمرچین (اقلیم کردستان عراق- حاجی عمران)
مرز باشماق (اقلیم کردستان)
مرزهای صادراتی زمینی ایران و پاکستان
پاکستان در جنوب شرقی ایران قرار دارد و به عنوان یکی از مشتری‌های محصولات فولادی ایران و محصولات خوراکی ایران شناخته می‌شود. صادرات اغلب محصولات فولادی و غذایی از ایران به پاکستان و بالعکس از طریق مرزهای زیر انجام می‌شود:
میرجاوه: شهر میرجاوه در ۷۵ کیلومتری جنوب شرقی زاهدان قرار دارد.
کوهک: شهر کوهک از توابع شهرستان سراوان است که در سیستان و بلوچستان قرار دارد.
جالق این مرز در واقع یک شهراست که در سراوان استان سیستان و بلوچستان قرار دارد.
پیشین: این مرز در مقایسه با سایر مرزهای مشترک بین ایران و پاکستان از اهمیت کمتری برخوردار است و کالاهای کمتری از این مرز منتقل می‌شوند. عمده محصولات صادراتی ایران به پاکستان از طریق مرز میرجاب منتقل می‌شود.
مرزهای صادراتی ایران و افغانستان
افغانستان همسایه شرقی ایران است و صادرات زیادی از ایران از طریق زمینی به کشور افغانستان انجام می‌گیرد. از جمله مهمترین محصولاتی که از ایران به افغانستان صادر می‌شوند، می‌توان به محصولات دارویی، مواد فولادی و محصولات خوراکی اشاره کرد. ایران دارای دو مرز زمینی صادراتی با کشور افغانستان است که عبارت‌اند از:
مرز ماهیرود: این مرز در ۲۰ کیلومتری روستای ماهی رود واقع شده است. عمده صادرات ایران به افغانستان به شکل ترانزیت و از طریق این گمرک انجام می‌شود.
مرز دوغارون: این مرز نقطه صفر مرزی بین کشور ایران و افغانستان است و ۲۲۰ کیلومتر با مشهد و ۱۸ کیلومتر با تایباد فاصله دارد. این مرز که به نام مرز اسلام قلعه نیز شناخته می‌شود قدمتی ۱۰۰ ساله دارد. یکی از مجراهای اصلی صادراتی بین شرکت‌های ترانزیت کننده در بندرعباس برای ارسال محموله به کشور افغانستان است.
مرزهای صادراتی ایران و ارمنستان
ارمنستان در شمال ایران قرار دارد اما تنها دارای مرز زمینی با ایران است. مهمترین پل ارتباطی ایران و ارمنستان مرز نوردوز است.
این روستا در نقطه صفر مرزی ایران و ارمنستان قرار دارد و تنها ۴۰ کیلومتر طول دارد. این مرز از غرب به ایران و از شرق به نخجوان در کشور ارمنستان وصل می‌شود. دو کشور روسیه و اوکراین بیشترین نقل و انتقالات خود را از طریق این پایانه مرزی انجام می‌دهند و بازرگانان و تاجران اغلب صادرات محصولات فولادی خود را از طریق این مرز به ارمنستان ارسال می‌کنند.
گذرگاه مرزی آگاراک: آگاراک یکی از شهرهای ارمنستان است که در نقطه صفر مرزی بین ایران و ارمنستان در استان کاپان قرار دارد. صادرات بین ایران و ارمنستان از طریق این مرز نیز انجام می‌شود.
